Nesta nova entrega narrativa Xabier Quiroga abéirase de novo na esculca dun pasado, inesquecíbel e incómodo, que segue a condicionar a sociedade que nos toca vivir. Conflitivo e agochado, do que se van descubrindo máis e máis pegadas.
O escenario elixido para o desenvolvemento da trama ten como núcleo de converxencia o pazo de Tor. Posuidor dunha situación estratéxica de seu, no lindeiro dos concellos de Monforte, Ferreira, O Saviñao e Bóveda.
Mais o que imos atopar nesta vasta narración fica ben lonxe do expresado pola poeta Luz Pozo Garza –cuxa xenealoxía se vinculaba con estas vedrañas pedras–: “O vello pazo é un xardín/e unha fonte/para ensoñar a noite dunha patria”.
Dous son os planos narrativos que se entrecruzan para tecer unha densa e intrincada historia. O do relato dos feitos, a década dos trinta e corenta do pasado século –en especial o período 1936-1950–. E o das pescudas levadas a cabo no presente.
De tal xeito que non son infrecuentes as situacións en que nun destes planos se bota luz –ou ben se enfatiza– sobre episodios que van discorrendo no devir da diéxese.
A metaliteratura é un recurso que páxinas abrolla nestas. Coa presenza da figura de Castelao, que contribúe á creación da intriga. Coa recreación de lugares senlleiros, coma O Cabo do Mundo –de amplo tratamento en Izan o da saca–. Ou coa propia consideración dalgún personaxe, caso do Reina –tamén protagonista no libro anterior– de ser ente de ficción.
O xenocidio que supuxo a etapa franquista, con toda a súa sádica carga de violencia e brutalidade, céibase con amplitude neste relato. A forza irrefreábel outorgada polas armas aplícase con contundencia contra seres libres pero indefensos.
Nun novo entramado social que se está a conformar, cheo de aparencias e intereses creados, por parte dos vencedores golpistas. No que a sexualidade –realizada, irrealizábel– espella intereses e relacións de poder. Fronte ao cal se contrapón o mundo das vítimas, caracterizado pola dignidade, a resistencia, a supervivencia.
Neste ámbito emerxen, en especial, unhas figuras femininas, en si dominantes, que constrúen o mosaico dunha época de infamia. Sobre todo nun clima denigrante e por completo hostil, machista e militar, cuxa negatividade extrema serve para agandar aínda máis a fortaleza dun diverso elenco de mulleres.
O roubo de crianzas, logo de seren esborrallados os vínculos familiares orixinarios, constitúe o extremo climático desta narración. Entregadas, mercé á acción eclesiástica, ás familias adeptas ao novo réxime.
De aí que esta obra, na que o simbólico acada unha dimensión non menosprezábel, sirva tamén para pór de manifesto a cuestión da identidade. Non só dos individuos, senón do conxunto dunha sociedade, adaptada e adoptiva, que reconfiguraron con impunidade os vencedores. Tanto económica coma familiarmente. Que, cos testemuños da memoria, pugna por saír á luz.
