A historia do financiamento autonómico

Nos mais de trinta anos de vixencia dos Estatutos de Autonomía elaborados e aprobados a partir do texto constitucional de 1978, a cuestión do financiamento das CC.AA. ten sido obxecto dunha atención fulcral nos debates políticos e tamén nas análises realizadas nos ámbitos académicos ou nos medios de comunicación. Durante todo este período histórico houbo diversas respostas ás dúas cuestións básicas que están no cerne da problemática do financiamento territorial: que volume de recursos debe proporcionar o sistema ás institucións de autogoberno das distintas Comunidades e cal debe ser o nivel de poder fiscal existente en cada un dos entes territoriais.

As propostas e os debates tiveron, dende o principio, tres factores limitantes: o contido da propia Constitución e dos Estatutos de Autonomía, o establecemento dun mecanismo financeiro específico –o denominado concerto económico- para o País Vasco e a Comunidade Foral de Navarra e a aprobación, no ano 1980, da Lei Orgánica de Financiamento das Comunidades Autónomas (LOFCA). No transcurso de todos os anos de historia do financiamento das CC.AA., cabe identificar tres vectores básicos que influíron na conformación dos distintos modelos que operaron nese período:

a).-Existencia dunha confusión conceptual entre Estado e Administración Central que alimentou a lóxica discursiva da pretendida restrición no uso de recursos fiscais por parte das CC.AA. para non pór en risco o propio mantemento do Estado. Semellante confusión estaba conectada cunha visión notoriamente centralizadora do desenvolvemento do marco constitucional e estatutario que só a partir de 1993 -coa perda da maioría absoluta do PSOE de Felipe González- comezou a ter unha corrección de tendencia autonomista.

Semellante confusión estaba conectada cunha visión notoriamente centralizadora do desenvolvemento do marco constitucional

b).-Carencia de vontade política nos diversos gobernos que se sucederon na Administración do Estado para promover a elaboración dun mapa do custe da prestación de servizos públicos en cada territorio a pesar de que a LOFCA esixía tal instrumento comparativo para asegurar o cumprimento do seu contido. Tal ausencia imposibilitou, na práctica, a utilización de criterios obxectivos non contaminados pola correlación de forzas presente no escenario político.

c).-Inhibición da maioría dos gobernos autónomos –coa lóxica excepción do Pais Vasco e da Comunidade Foral de Navarra- á hora de reclamar unha maior dimensión do poder fiscal propio para non ter que asumir as consecuencias electorais de posuír mais responsabilidades na política tributaria.

Os modelos de financiamento autonómico vixentes nas últimas décadas estiveron totalmente condicionados polas estratexias das forzas políticas mais determinantes nos diversos espazos territoriais. Até 1993, a maioría absoluta do PSOE provocou o mantemento dunha fasquía moi centralizada na concreción das características do modelo, sen contemplar sequera marxes mínimas de autonomía fiscal en favor das institucións das CC.AA. O papel singular de CiU na configuración do mapa político resultante no remate do ciclo hexemónico do partido dirixido por Felipe González abriu a porta ás cesións territorializadas de certos tributos, primeiro do IRPF (o 15% no ano 1993, o 30% -e con capacidade normativa- no 1996) e despois do IVE e dos Impostos Especiais (a partir do ano 2001).

A pesar dos cambios operados durante a década dos anos 90, os sucesivos modelos contiñan dúas eivas decisivas do punto de vista dos resultados que provocaban na Facenda galega. Por unha banda, non garantían a provisión de recursos financeiros suficientes para que as institucións de autogoberno fosen quen de prestar uns servizos públicos de calidade homologábel á media do Estado. E ademais, consagraban un poder fiscal reducido, non compatíbel co rango constitucional de nacionalidade histórica, e inferior ao que acadaban outras comunidades por mor do tratamento territorial simétrico na fixación das porcentaxes de cesión da cesta de tributos que provocou un resultado desigual na capacidade de autofinanciamento das necesidades de gasto e no nivel de autonomía fiscal efectiva de cada comunidade.

Os sucesivos modelos contiñan dúas eivas decisivas do punto de vista dos resultados que provocaban na Facenda galega

.

A nova dinámica política existente en Catalunya e o notábel distanciamento coas posicións dominantes nas institucións do Estado abren interrogantes descoñecidas no ámbito do financiamento territorial. Se no pasado recente o papel singular desenvolvido pola Generalitat provocaba, de facto, unha negociación bilateral que se acompasaba coa discusión multilateral no seo do Consello de Política Fiscal e Financeira, agora resulta mais previsíbel a intensificación dese factor diferencial. A non participación do goberno de Puigdemont na comisión de expertos que vai elaborar unha primeira proposta certifica a inviabilidade da aplicación da vella lóxica negociadora. Sen a presenza de Euskadi e da Comunidade Foral de Navarra (por mor do sistema de concerto que rexe neses territorios), a eventual ausencia das institucións catalás suscita serias dúbidas sobre a consistencia política dun hipotético acordo final nesta materia.