Opinión

Canso de propaganda, incluso da propia

É certo que unha das características principais da propaganda é a difusión de mentiras, pero adoitamos esquecer que non menos importante é a súa ocultación da verdade, quizais porque esta ocultación non é tan doada de descubrir ou porque nos parece menos nociva.

Cando estudaba o bacharelato, nos derradeiros anos do franquismo, resultoume sorprendente saber que o Rei Afonso X escribira en galego. A lingua das Cantigas de Santa María era unha illa, un feito que me pareceu incomprensíbel, no proceloso mar do castelán que nos rodeaba. Todo o máis, chegaba a dicirse que o galego era, na Idade Media, a lingua máis habitual da lírica na Península. 

Sen máis datos, ¿como se podía comprender que a fala das nosas aldeas, inexistente a nivel oficial, puidese ter sido algunha vez fala de reis? Aínda hoxe, a existencia do Reino de Galicia é completamente descoñecida para a maioría dos galegos.

Cando falamos de propaganda, parece que nos referimos tan só aos medios de comunicación, pero esquecemos que o ensino das humanidades é pouco máis obxectivo que os periódicos ou que a televisión. ¿En que libros de texto se di que o coñecemento do mundo clásico grego chegou a nós a través das traducións árabes, un dato non secundario, por certo? 

Aínda hoxe, a existencia do Reino de Galicia é completamente descoñecida para a maioría dos galegos

¿Qué profesor se molesta en explicar a razón de que os libros de historia da filosofía dean un espectacular salto de case dous mil anos, practicamente desde os estoicos até Descartes? 

O problema máis importante, talvez, non é que o ensino da relixión sexa ou deixe de ser obrigatorio, senón que mesmo outras materias, baseadas na razón, eviten dar explicacións que poidan enfrontarse á Igrexa. 

O uso da propaganda é habitual na batalla política. Desde logo, non é máis grave que o uso da violencia. Pero nas sociedades democráticas cremos que non debería existir.

Non obstante, deberiamos ser capaces de poñer en dúbida as nosas propias boas intencións  cando nós mesmos recorremos a ela, con tanta frecuencia, para defender as nosas ideas. Penso, por exemplo, en ideas que me son próximas. 

O nacionalismo moléstase cos que sosteñen que a nación é simplemente unha construción social, propia dun momento histórico. Boa parte dos nacionalistas, non todos, argúen que a importancia da nación está amparada pola natureza, por unha historia ancestral, polo carácter psicoloxicamente diferenciado dos seus habitantes, etc. Ao mesmo tempo, moitos deses nacionalistas, que ademais son mulleres e feministas, rexeitan por completo os conceptos biolóxicos saídos da natureza para explicar a opresión da muller e argumentan que o xénero é unha construción exclusivamente social. É dicir, cambian os seus parámetros de análise, cada vez que cambian de área reivindicativa.

O nacionalismo moléstase cos que sosteñen que a nación é simplemente unha construción social, propia dun momento histórico

Tamén resulta estraño que o reintegracionismo ignore que os libros en portugués deben ser modificados ortograficamente e impresos de novo se queren ser distribuídos en Brasil. E que outro tanto sucede ao revés. Ou que Angola e Mozambique teñan máis relacións culturais cos seus respectivos países limítrofes que entre eles dous, a pesar de contar en teoría cunha lingua común.

É certo que tendemos a dar por suposto que os argumentos que ocultamos van ser suficientemente resaltados polos que defenden a teoría contraria. Polo tanto, facelo tamén nós resultaría simplemente unha forma gratuíta de debilitarnos. 

Pero é esta unha apreciación da que non estou moi seguro. Creo que, moitas veces, é a propaganda que usamos, en lugar da información, a que nos debilita máis. Coa ocultación, que efectivamente o adversario advirte, mostrámonos máis débiles. En lugar de recoñecer e analizar os nosos puntos febles, tratando de contrapesalos doutro modo, deixámolos como flancos libres polos que ao noso competidor lle resulta doado penetrar.

Coa ocultación, que efectivamente o adversario advirte, mostrámonos máis débiles

Pero, o peor de todo sucede cando nós mesmos nos acabamos crendo a nosa propia propaganda e pasamos a considerar que todo argumento contrario é necesariamente falso e que vén motivado polas malas intencións da outra parte. Iso convértenos en fanáticos e sobre todo en cegos. Esa cegueira é, ademais, a que abre o terreo para as desercións. Cando, de súpeto, non podemos evitar, talvez debido a unha nova experiencia, que un elemento argumental do contrario se nos apareza como certo, pode ocorrer que todo o que até ese momento pensabamos, e non só ese elemento concreto, se nos veña abaixo. 

Parece ser que o Papa Francisco dixo, hai pouco, que case todos os días dubidaba da existencia de Deus. Non sei se iso o fai máis forte dentro da Igrexa. Quizais non. Pero, desde logo, axuda a que nos acheguemos a el os non crentes. 

E ningunha teoría se impón, cando menos nunha sociedade democrática, só coa apoio dos seus seguidores senón que necesita tamén da tolerancia dos que discrepan.
 

Comentarios