São os mordomos
Do universo todo
Senhores à força
Mandadores sem lei..
...Eles comem tudo
Eles comem tudo
Eles comem tudo
E não deixam nada
José “Zeca” Afonso Os Vampiros (1963)
Hai quince anos un bo amigo uruguaio díxome: “Tom, estamos no final dunha época, non só dun período histórico máis, senón dunha época. Non sei que virá, pero estou seguro de que todas as estruturas que compoñen o noso mundo actual xa non son válidas".
Aínda que levaba moito tempo no proceso de cuestionar radicalmente as fantasías sobre a intemporalidade esencial da orde "liberal" erixida polos Estados Unidos ao final da Segunda Guerra Mundial, que son de consumo diario obrigatorio no meu país, o ton asertivo e confiado do meu amigo das antípodas desconcertoume.
E provocou en min unha longa serie de reflexións sobre a enorme cegueira que sofren a miúdo as persoas, incluídas as persoas "pensantes", que viven e traballan no corazón do sistema mundial do poder económico e da produción cultural.
En máis dunha ocasión tense afirmado que a novela moderna, definida entre outras cousas pola súa extraordinaria diversidade de voces e o diálogo constante entre todas elas, naceu co Quixote de Cervantes. E dentro deste marco crítico, moitos viron no famoso "Yo sé quien soy" do protagonista do libro unha afirmación dos principios do home moderno que, en comparación co seu antecesor medieval, dependía moito máis das súas propias percepcións da realidade e mostraba a constante necesidade de afirmar a súa propia capacidade para loitar con éxito contra as múltiples continxencias da vida.
Non foi tanto que o papel do Todopoderoso da época anterior fose excluído do marco mental do home. Foi máis ben que o home se apropiou dunha parcela moito máis grande da enerxía que as anteriores pedagoxías sociais dixeran que pertencía exclusivamente a Deus e/ou aos seus representantes "elixidos" na terra. Podemos dicir que, en certo sentido, o home moderno, ou mellor dito, a pequena clase culta que se adheriu aos novos principios da modernidade, iniciou o proceso, que continúa ata hoxe, de deificarse cada vez máis .... e ignorar sistematicamente a sabedoría acumulada por aqueles que non poden ou non queren compartir a nova visión da realidade.
A primeira disidencia sostida desde dentro da clase burguesa contra este cambio radical de criterio veu dos románticos da Europa central, seguida posteriormente por pensadores como Nietzsche, Bergson e Ortega que avisaron, cada un ao seu xeito, sobre os nocivos efectos secundarios do proceso, a primeira vista tan loable, de separar ao home dos seus instintos e costumes máis primarios.
Pero, para sorpresa de moitos, a vigorosa resurrección da cultura occidental (1945-1975) despois dos seus dous aparentes intentos de auto-immolación (1914-1918 e 1939-1945) invalidou a visión pesimista daqueles pensadores do cambio de século.
Ou quizais non tanto.
Tal e como Pasolini intentou convencernos xa nos anos sesenta, e aínda máis fervorosamente nos primeiros anos setenta antes da súa probable morte a mans do estado profundo italiano, non debería haber confianza en ningunha recuperación cultural baseada no consumismo por unha razón moi simple. O consumismo, co seu desprezo absoluto polo pasado, é a anti-cultura, unha forza que, tal e como Debord -contemporáneo do cineasta friulano- nos recorda, devórao todo, incluído o concepto, tan esencial para a xestación da modernidade, do home voluntarioso e pouco disposto a aceptar as ortodoxias promulgadas polos grandes centros de poder.
Se hai un tropo mestre no discurso do consumismo é o seguinte: "Ti es defectuoso ... e nós, só nós, podemos reparalo". Escoitar isto unha e outra vez na publicidade cada día funciona ao longo dos anos na ausencia efectiva doutros códigos morais atractivos, pois ten o mesmo efecto que as ondas, que despois de anos de asedio redondean toda parte afiada dos cons que atopan preto da liña das mareas.
Mirando o noso mundo covidofóbico, ou se o prefirimos, covidofílico do 2021, parece cada vez máis claro que a longa agonía da modernidade remata dunha vez por todas. Os seres occidentais están moi cansos, tan cansos que nin sequera están interesados en investigar minimamente sobre as lóxicas e os cuestionables achados dos oráculos da nova igrexa de bio-seguridade.
Os signos do que Unamuno chamou "a razón da sen razón" están en todas partes.
Como os campesiños de antano cos seus colares de allo, a xente leva agora máscaras que, independentemente do que digan os poderes públicos e os seus lacaios dos medios de comunicación, non teñen unha eficacia rigorosamente comprobada na literatura científica contra a transmisión do virus. E tolean por unha vacina completamente experimental (como a de Pfizer, descrita pola FDA dos Estados Unidos como "unha vacina en investigación sen licenza para ningunha das indicacións") que tampouco ofrece protección contra o contaxio, para unha enfermidade que ten unha taxa de supervivencia superior a 99.5 %.
E aceptan como métodos indubidablemente lexítimos de contención do virus os confinamentos —cos seus recortes de dereitos sociais sen precedentes na era contemporánea— que, cando se estudan rigorosamente en clave comparativa, non dan ningún sinal claro de ter afectado as traxectorias das curvas de infección ou as curvas de morte inducidas.
O consumismo fixo o que todos os movementos reaccionarios e a interminable serie de auto-goles da Ilustración nunca foron capaces de facer: baleirar o ser moderno do seu desexo de xestionar a súa propia vida a base de criterios racionais e á espera dun aumento das liberdades. Despois de 60 anos de bombardeo diario de mensaxes deseñadas para poñer en dúbida a autosuficiencia a miúdo milagrosa dos nosos corpos e os nosos poderes individuais de discernimento, entregámonos física e espiritualmente aos "expertos" pagados polas grandes empresas.
Xa non "sabemos quen somos" e parece que á gran maioría da xente xa non lle importa. Para que preocuparse, para que que mirar a cuestión esencial de como xestionar o risco e as nosas propias forzas libidinais, veñen a dicirnos, cando hai sabios ao lado do poder que, como os príncipes da igrexa de antano, saben claramente o que facer moito mellor que nós, que somos un pobres seres defectuosos.
