Decorría 1974 cando Heinrich Böll publicou A honra perdida de Katharina Blum, unha obra imprescindíbel para entender un fenómeno que, hogano, ten pouco de excepcional: as montaxes mediáticas. Katharina Blum é unha moza que se ve envolta, sen buscalo e por erro, nun escándalo mediático baixo a acusación de terrorismo. A partir de aí, padecerá o seu particular tercio de banderillas, que inclúe a divulgación de medias verdades e mentiras enteiras, que acaban por condicionar a opinión pública creando así o caldo de cultivo perfecto para lexitimar o abuso de poder por parte das autoridades.
Por mor da crueza con que Böll narra a historia, a obra resulta tan realista que o propio autor achou preciso comezar a novela coa advertencia de que estamos perante un relato de ficción. Mais logo continúa, xa con ironía: «se certos procedementos periodísticos lembran os do xornal Das Bild, o paralelismo non é casual, senón inevitábel».
Os vencidos do caso Escárnio e Maldizer non son apenas okupas, manifestantes ou concelleiros municipais. Os vencidos, as vencidas, somos todas.
![Publicidade 196050]()
Xa sexa no Bild alemán ou nos seus homólogos galegos, as montaxes mediáticas son sempre funcionais para os grandes medios e para os poderosos. E sono por, cando menos, tres razóns. A primeira delas, que é o credo do que se coñece como «prensa amarela», é doada de explicar: os escándalos, independentemente da súa veracidade e, mesmo, da súa verosimilitude, venden máis xornais. A segunda razón forma parte do ABC de calquera aspirante a Frank Underwood que se prece: nada forma máis consenso entre unha sociedade heteroxénea e divida que un inimigo común, e os grandes inimigos créanse a golpe de titular. Se aínda por riba a causa da división social son os propios métodos de goberno, corruptos, dun propio, como é o caso do establishment político galego, non hai mellor salvavidas que pór de cabeza de turco o adversario. A terceira razón deriva da anterior: os escándalos mediáticos serven para renovar unha alianza incondicional, a que se dá entre poder político e prensa, que é unha auténtica traizón ao estándar máis básico de democracia.
Comentaba ao comezo que as montaxes mediáticas non son, como cantaban os Axé Bahía, «coisa do passado». A última delas estámola a vivir estes días, co gallo do despexo do CSOA Escárnio e Maldizer en Compostela. Os feitos son amplamente coñecidos: a pasada terza pola mañá cedo, varias patrullas irrompían na rúa Algalia para despexar o centro social e tapiar o edificio histórico con cemento e tixolos. O que aconteceu a partir de aí reúne todos os ingredientes de A honra perdida de Katharina Blum.
Por unha banda, a confusión sobre quen habitaba o centro social. Así, por exemplo, algúns xornalistas –se quen atenta contra do xornalismo pode ser denominado así- teñen dito dos okupas que eran antidemocráticos por non permitiren comer carne no espazo ou por estableceren que as actividades deberían ser en galego se eran impartidas por xente de aquí. O que estes xornalistas de investigación levaron ao cabo foi a laboriosa, lúcida e audaz tarefa de navegar no web do centro social para extraer medias verdades. Ben é certo que se os nosos aspirantes ao Pultizer tivesen buscado un pouco máis no mesmo web, terían atopado que no centro social tamén estaba vedado calquera tipo de discriminación e violencia, que o espazo estaba aberto a quen quixer utilizalo e que obrigaba a respectar o descanso da veciñanza.
Tempo máis tarde, unha información saída dunha axencia madrileña tentaba vencellar con ETA quen se manifestara aquel serán, por canto, ao parecer, a alguén lle confiscaran un manual con consellos de que facer en caso de detención. O siloxismo complétase de xeito forzado polo feito de que nalgún rexistro a Segi, hai anos, tamén confiscaran un manual que tiña o mesmo obxectivo. Segundo esta sisuda lóxica, coñeceres os dereitos civís e políticos convérteche nunha persoa sospeitosa. Arre demo!
Até aquí vimos a achega do xornalismo amateur. Mais a intelligentsia, tamén se une á razzia. Por exemplo, Roberto Blanco Valdés, recoñecido demócrata, censurou a actitude de Compostela Aberta e BNG por teren criticado a intervención policial. Como se pode apreciar en numerosos vídeos, a policía tiña a orde de cargar e utilizou as tan criticadas bolas de gomas – que xa contan cun saldo de 16 persoas mortas e 28 mutiladas no Estado español- de xeito obxectivamente desproporcionado, tralo cal chegou mesmo a deter unha persoa que xacía inconsciente no chan. Por suposto, os responsábeis políticos desta desfeita, Delegado e Subdelegado do Goberno –googleen, por favor, o nome do segundo, Jorge Atán Castro-, brillan pola súa ausencia nos xornais.
Pola contra, Blanco Valdés apunta ao Concello de Compostela, afeando o feito de non ter nin chamado para agradecer o labor dos policías. A pesar disto, o certo é que a deslealdade institucional parece que ven máis pola parte dun Delegado do Goberno que non avisa unha Administración local de que no seu termo municipal vai ter lugar unha macro-intervención policial, pondo así en risco a seguridade cidadá.
Seguramente a razón pola que non deron o aviso sexa que unha macro-intervención deste tipo era totalmente desmedida: un delito castigado con apenas tres meses de multa penal non dá, por moito que algúns espreman a tope os miolos, para xustificar a mobilización de semellante continxente de funcionarios públicos. E casa moi mal, dito sexa de camiño, coa lóxica de -falsa- austeridade que predican dende todos os altofalantes de que dispoñen.
O libro de Böll ten un final desgrazado, mais expón con brillantez un dos grandes paradoxos dos nosos tempos: na era da comunicación, todas e todos estamos moito máis incomunicados do que nunca antes estivéramos. Sen dúbida, este estado de incomunicación permanente ten vencidos e vencedores. Mais aquí hai que fiar fino. Os vencidos do caso Escárnio e Maldizer non son apenas okupas, manifestantes ou concelleiros municipais. Os vencidos, as vencidas, somos todas.