Eu tamén son artista, díxome. E decontado arrincou a cantar unha saeta. A voz rota daquela muller de mans derramadas, metéuseme na cerna da alma.
Despois sentamos a merendar cos demais: corenta e cinco homes e sete mulleres, unha delas polaca, que sen saber nada de castelán sorría coma ninguén. O alcalde e maila corporación servían chocolate e bica. Agasallábannos sen rumbo. Era “el día de la mujé”, aínda que eles seguían sen entender por que lles mandaran un espectáculo así, a aquela vila tan falta de presenza feminina que non fose cosanguínea.
Todos tiñan algo que contarme: que se os buses de solteiras, se as inmigrantes, se as nais que as escorrentaban… Inquirín a “miña artista” polo seu nome, Francisca Capitán Leal, para “lo que guste mandar”. Ti que vas ser Francisca non sei que, ti es a “cona triste”, garneou outra das matriarcas.
Daquela Francisca contoume que cando aos homes os afastaban a fame ou a milicia, estaba ela un día no balcón da súa casa. Non habendo nin para comer, moito menos había para bragas. Os tempos eran de fame, de tripa… e de máis abaixo. Unha que pasaba pola rúa mirou cara a arriba e dixo: “Ai, que conacha máis triste! E xa lle quedou a nomeada.
Como o meu home foi dos que perdeu o mapa para retornar -dixo Francisca- quedei así xa para sempre. Pero ti non quedas atrás -reprendeu a que abrira a caixa dos tronos- que ti es “a da cona da algarada”. Pero esa historia tan só se pode contar cun gazpacho tostao- borboriñou. Dévovola!
