La mujer que amé se ha convertido en fantasma. Yo soy el lugar de sus apariciones
Juan José Arriola
O mellor de ignorar todo sobre un director de cinema é que se pode ver o seu traballo con certa liberdade, sen tantas ideas preconcibidas, que, en moitos casos, limitan e contaminan a nosa percepción. Eu ignoraba todo de Nobuhiro Suwa. Non vira ningún filme del. Nin sabía sequera da súa existencia. Divírteme facelo explícito, porque sei que é un director venerado e este descoñecemento meu devólveme certa esperanza. Esperanza de que? De que a vibración que suscita esta cousa de atopar algo novo perviva, e, dado o meu interese pola mesma, celebro a causa que a provoca. Hai algo de “sauvagerie” nesta declaración, é certo. Non só por afirmar que nin sabía da súa existencia, mais por poñer en valor a idea dun mapa en branco, que non é outra cousa que o ancho espazo do non-saber. Este non-saber, esta parcial sauvagerie miña situoume nun lugar de privilexio, porque é un privilexio ollar algo por primeira vez sen que ninguén suxira, dirixa, indique ou enfoque a mirada cara a algún aspecto concreto. Non é doado apropiarse deste regard sauvage. Normalmente permitimos que se contamine coas visións alleas. Consecuentemente a devandita sauvagerie esmorece. É certo que é imposíbel conseguir un estado de non-saber puro dada a constante información que circula por todas partes e da que resulta difícil fuxir. Ademais, todos os discursos xorden doutros anteriores, así é que, por moi interesante que resulte Nobuhiro Suwa, cómpre certa honestidade nesta cuestión, e, xa que logo, admitir que podemos aprezar no seu filme ecos doutros que reducen o efecto sorpresa, que si se produciría de estarmos en posesión desa ollada inocente. Isto de manifestar abertamente un descoñecemento en espazos onde pode suscitar vergonza facelo devén moi atraente para min. É así, non podo nin desexo evitalo. Por iso animo o público a expresar a súa opinión e gozar do visionado dos filmes, aceptando a sorpresa, a decepción e o estrañamento como parte do desfrute. Neste caso, a experiencia que este último filme de Nobuhiro Suwa proporciona é ben interesante, porque permite que conectemos coa delicadeza, a tenrura, mais tamén coa anguria que agroma aos poucos cando algo nos inquieta. Todo iso sen perder de vista a alegría en ningún momento. O león dorme esta noite é pois un deleite para os sentidos. Contemplar o sol do Midi francés a carón dunha árbore, fronte ás augas tranquilas, e observar a Jean, arrodeado do conxunto infantil a falar cunha enerxía desbordante, transmite pequenas explosións de ledicia. Nobuhiro recolle nesta escena un deses momentos intranscendentes do día a día, entra no núcleo das cousas sinxelas, na voráxine invisíbel onde a vida flúe reproducíndose a si mesma. Este retablo pictórico da conversa ruídosa ao pé da árbore agasállanos cunha visión do pracer de vivir. Quedarémonos entón coa luz dunha mañán calquera no mercado, a carón da fonte da vila, no xardín da casa de Juliette… Todo ese vigor que se desprende das acción cotiás, ese sabelo enmarcar dentro dunha vivencia da morte na que as sombras aparecen e poden arrastrarnos tamén, fai desta fita un traballo suxerente, que pode remitir ás imaxes luminosas do mellor cinema francés de Truffaut, por exemplo, con esa idea do cine dentro do cine que tamén levou á pantalla no seu filme La nuit américaine, na que o propio Jean-Pierre Leáud actuaba. Pero, que conserva Nobuhiro da cultura xaponesa no seu traballo? Talvez a vivencia da morte non coma unha ruptura, mais coma unha continuidade e que, polo tanto, non se lle oculta á infancia?
É certo que é imposíbel conseguir un estado de non-saber puro dada a constante información que circula por todas partes e da que resulta difícil fuxir
En palabras do propio Suwa, O león dorme esta noite é un filme sobre a vida. Así é que, segundo el explica, a presenza da morte constitúe un elemento máis. Non o centro de interese. Isto é así para Nobuhiro porque na cultura nipona, na que foi educado, morte e vida non se opoñen. Neste sentido o feito de morrer supón un paso a outro plano diferente. Talvez a outro estado de conciencia? Podería ser. O caso é -velaquí o máis interesante do asunto- que o feito de estar a morte presente nesta fita non nos condiciona, pois, malia nós contemplala como algo irreversíbel e tráxico, dada a condición de finitude que interpretamos nela, poñemos o foco igualmente na vida ao deixarnos atrapar pola experiencia ruídosa do personaxe principal co grupo de rapaces e rapazas. Logramos isto mesmo incluso coas aparicións espectrais que se producen inesperadamente e que nos sitúan fronte á anguria de Jean cando está só e volve, unha e outra vez, ao seu pasado.
Jean, o personaxe principal, está a pasar uns días nunha casa abandonada onde tempo atrás vivira o seu grande amor, Juliette. Será entón no interior desa vivenda vella no que se produzan case todos encontros fugaces con ela. Juliette preséntase sempre por sorpresa. A primeira vez faino no espello. Jean pode vela nel mentres se contempla a si mesmo. O inesperado desta visita provoca certo temor, mais, aínda así, xira o corpo para comprobar que realmente está alí, nese mesmo cuarto. E si, efectivamente, Julie permanece inmóbil detrás del. Observándoo tamén. Da inquietude pasamos ao prosaico dunha simple conversa. Juliette e Jean comezan falar, e, ao facelo, parece romperse a maxia inherente a ese encontro estraño. Mais esta ruptura é ilusoria. Realmente a sensación de estrañeza, de que algo fóra do común está a acontecer, continúa, porque a presenza de Juliete devén inconstante. Aparece e desaparece. É este carácter imprevisíbel das manifestacións corpóreas do seu espírito o que atrapa a Jean, que, irremediabelmente, espera sempre o seu regreso. Non só porque desexe contemplala, mais porque que hai un asunto pendente que necesita aclarar. Intúe que lle queda pouco tempo de vida e non quere deixar aberta a ferida que provocou nela? Podería ser. En todo caso, esa sería a interpretación máis fácil, así é que poderiamos pensar noutra diferente, menos romántica e bastante máis dura. Talvez Jean ve en Juliette a súa parte menos amábel, o rastro dun egoísmo que non lle permite estar en calma e busca nesa presenza o perdón, un perdón que el mesmo non é quen de se conceder ao buscar sempre unha xustificación para todo? Pode realmente Juliette outorgar un perdón que non é da súa competencia? Vivir coa ferida aberta, xestionala e saberse perdoar implica un proceso de reflexión duro e difícil que nos conduce a lugares incómodos, os da conciencia. Jean non está fronte a Juliette. Ela é a proxección daquilo que non ousa mirar. Por preguiza, por temor. Tamén por un desexo de ficar nese estado tan cómodo no que pedir desculpas é sempre o máis sinxelo. O problema de Jean radica entón na confianza depositada nun potencial efecto de cura determinado por “ese perdón” que ela xa lle “concedera” había moito tempo. Daquela, se ela xa o perdoara, por que se sentía igualmente mal? Unha vez que se chega a este punto de inflexión, o relato deses encontros remata. Juliette fará pois a súa derradeira aparición no exterior, arrodeada da luz dun sol glorioso, mentres introduce o corpo na auga para irse. Esta visión nos sitúa no centro da confusión de Jean, que descobre, xusto nese intre, algo importante: ela non pode facer nada por el. Só el ten a capacidade de se salvar. Pero, de que tería de se salvar Jean? Da culpa, talvez? Do medo a morrer?
Vivir coa ferida aberta, xestionala e saberse perdoar implica un proceso de reflexión duro e difícil que nos conduce a lugares incómodos, os da conciencia
A verdade é que estas aparicións de Juliette conmoven. Non só a Jean, mais o público. Hai algo “interdimensionacional” nesa pantasma, pois, como todas as presenzas desa índole, consegue materializarse porque existe un/unha soñante que a convoca. Obedece polo tanto a unha chamada. O amante atormentado convoca a Juliette ao pensala. Fica entón varado atrás, nun pasado lonxano, e non logrará avanzar mentres no transite ese camiño de regreso ao punto no que se orixinou a fractura. Ao entrar nesa casa abandonada, Jean sente que irá cara a atrás, e, por primeira vez en moitos anos, decide, un pouco inconscientemente, facer ese percorrido. O que acontece entre Jean e o espectro de Juliette pode resumirse no microrrelato de Arriola, citado arriba: “La mujer que amé se ha convertido en fantasma. Yo soy el lugar de sus apariciones”. Juliette materialízase pola intensidade da dor que Jean experimenta. O mesmo acontece con Jules, ese neno ao que se lle aparece un león mentres camiña pola vila. Esta imaxe do león atravesando as rúas, indiferente á realidade na que se fai presente ante os ollos alucinados do rapaz, procede dunha experiencia similar. Jules sente tamén unha anguria contida ante un feito que non soubo xestionar: a morte de seu pai. Ten polo tanto unha ferida aínda aberta que respira e permite convocar a presenza dese león inexistente. Hai en Jules un bulir interno que non acaba de saír fóra, así é que o mantén suspendido no tempo, paralizado malia todo o movemento que o arrodea e do que el, curiosamente, tamén participa cos demais rapaces ao gravar o filme. Temos pois nesta película dúas visións fantasmais que atravesan o real para coárense nel, con pés e todo - “Dende sempre, os fantasmas xaponeses carecen de pés; os fantasmas de Occidente si teñen pés, pero en troques posúen un corpo translúcido”, Junichiro Tanizaki-, porque neste aspecto, Nobuhiro non quixo, infiro eu, facer plausíbel a condición espectral de ambos os dous seres -o león e Juliette- para manter aberto o xogo especular que tanto parece interesarlle. O xaponés xoga coa ficción dentro da ficción, fabula, recrea, rememora, enche todo de luz, e consegue arrastrarnos. Lévanos con el ao interior desa fábula luminosa na que a morte é vivida coma un tránsito, sen dramas. Constrúe un relato de imaxes suxerentes, rodadas case todas de xeito improvisado, así é que fai do xogo un elemento central no seu xeito de filmar conseguindo esa naturalidade que se apreza non só no fluír das conversas do grupo infantil, mais tamén na sucesión de imaxes, mesmo nas que ofrecen un elemento irreal, coma ese león ou a propia Juliette, para entrar no noso mundo de cousas ben dispostas, perfectamente lóxicas, e deambular por el libremente. Se aceptamos o pacto, se nos permitimos ir cara ao aberto que se intúe nas imaxes de Nobuhiro, poderemos estar alí dentro, nese fluír de luces e sombras e ter unha experiencia ben conmovedora que paga a pena vivir.
