Opinión

Elle, un retrato implacábel do cinismo

Todas as persoas, en determinadas circunstancias, poden ser monstros, actúar como monstros, sentir e pensar coma eles. Mais, que pasaría se ficasen nese estado tanto tempo que non lles apetecese nada revisar as súas condutas, non só por non pasar traballo ningún mais porque os beneficios da malicia son ben grandes? Poderiamos entón falar de monstros e punto, sen matizar iso de que pode ser tan só unha fase? Ao meu ver, si. Hitler era un monstro, por exemplo. Tendo conta disto, cómpre lembrar que a crueldade posúe diferentes tamaños. Hai crueldades grandes, propias de megalómanos do mal, e crueldades pequenas, de xente máis común e con menos poder, obviamente. Centrémonos entón nestes seres cativos, pero certamente molestos, eses que adoitamos denominar cínicos. Se ollamos ao noso arredor seguro que atopamos alguén así, aínda que, se cadra, nun principio, pode resultar difícil, porque levamos tanto tempo convivindo coa malicia de seu que admitilo faise duro. Este tipo de persoas soen ser aduladoras de conversa envolvente, así é que conseguirán atraparnos se o que precisamos é un reforzo. A menor autoestima, maior posibilidade de caer na súa arañeira. Unha vez aclarado isto, penso que xa podemos entrar na proposta de Paul Verhoeven, un observador minucioso e nada condescendente con este tipo de condutas, que mete o dedo na chaga e coloca enriba da mesa aqueles segredos íntimos dunha clase acomodada que se afana en semellar amábel. En efecto, en Elle nada é o que parece. Vemos entón cordialidade, cultura, mesmo certa elegancia nas formas, que poden ser percibidas como manifestacións da bondade. Entramos pois nun xogo especular que nos manterá en vilo ao longo de toda a metraxe. Cento trinta minutos para desfrutar, novamente, do ciclón Huppert, que volve saír, coma no filme de Mia Hansen, en practicamente todos os planos. Dende o principio ata ao final da fita, que, por certo, comeza forte. Xa na primeira escena acontece algo terríbel que nos deixará K.O. O que? Unha violación. A cousa sucede, máis ou menos, así: cando Michèle abre a porta do xardín por segunda vez, para recoller o seu gato, entra un home cun pasamontañas, dálle un golpe na cabeza, tíraa no chan, viólaa e lisca. Isto non é un “spoiler”, conste. É a primeira escena do filme, que se pode ver no trailer. Eis entón o punto de partida da truculenta historia que imos ver.

Xa na primeira escena acontece algo terríbel que nos deixará K.O. O que? Unha violación

Estamos ante unha comedia negra que ofrece un retrato implacábel do cinismo, adubiado cun sentido do humor moi fino, propiciado non só por determinadas situacións, senón por algún que outro personaxe, que, en contraste co resto, faise ridículo, ben por mérito propio, como o fillo de Michèle, que vive literalmente na inopia e provoca bastante cachondeo, dentro e fóra da pantalla, ben por demérito noso, en tanto que público. Explícome, hai dous personaxes nesta historia que non se caracterizan polo egoísmo, a preguiza emocional ou a hipocrisía. Son, en definitiva, un par de infelices, cuxa tendencia á xenerosidade -insólita nese mundo de ladinos egocéntricos no que vive inserida Michèle- convérteos, por comparación coa astucia dos demais, en inxenuos. Ser inxenuos nun mundo de intereses e afectividade aparente é como ser puta, sentar nunha mesa con xente requintada que apesta a xofre e formular preguntas abertas que ninguén pronunciaría en alto, porque non son “cool” e poden xerar conflito. Unha vez aclarado isto, creo que é máis doado comprender de que maneira as nosas gargalladas ante a inocencia destes dous seres no medio das víboras, é algo co que Verhoeven xa contaba. Rir a costa da inocencia non é un mérito dos inocentes. É un démerito noso, insisto. Parece claro que o director agardaba pouca empatía pola nosa parte coa bondade, así é que o humor, nesta historia, sempre nace dese aspecto cínico que el, con moito acerto, nos presupuxo como público. Tendo conta disto, que considero moi revelador das pretensións do holandés, non creo que falar do filme como se for o relato dunha violación, sexa atinado. Paréceme máis ben que emprega ese acto violento para materializar a eclosión da lameira humana, é dicir, para situarnos no que podería ser o cumio da falsidade, no caso de esta estoupar diante nosa, e deitar, a partir de aí, unha visión de como a violencia previa á explosión se vertebrou na rede de relacións persoais, que, en moitos casos, están sustentadas no interese e que, polo tanto, son absolutamente falsas, causan dano e fornecen a crueldade.

Verhoeven emprega ese acto violento para materializar a eclosión da lameira humana, é dicir, para situarnos no que podería ser o cumio da falsidade

Nun contexto tan hipócrita, tanto Rebeca, a veciña obsesionada co camiño de Santiago e con facer un belén con figuras de tamaño real, como o ex de Michèle, un escritor fracasado que busca nas mulleres un bastón para apoiarse, son, para que nos entendamos, un par de pringados. Ela por confíada, el por soñador. Pero, ollo, que non é a deles unha bondade no sentido amplo do termo, sobre todo no caso de Richard, o ex de Michèle, que algunha que outra ten feito, mais por contraste coa malicia do resto. Entón, no medio deste lamazal, que pinta Michèle, cal é a súa actitude? Michèle é un personaxe ambiguo, cheo de aristas. Por unha banda, agrada pola súa autonomía e determinación, algo que deriva non tanto dunha independencia emocional mais económica. Estamos pois ante unha muller masculinizada que adopta actitudes, que, tradicionalmente, se consideran propias dun home cun certo poder. Refírome á frialdade e mais a rudeza. Michèle dirixe unha empresa de videoxogos con man de ferro. Di en cada momento o que quere dicir, sen rodeos. É a súa a prosodia dunha muller que ten uns obxectivos claros e non parece arredrarse ante nada, nin ante ninguén. Tan “masculino” é o seu proceder que eu xa me pregunto por que razón o feito de que a violasen me perturba deste xeito, case mellor me fago á idea de que, ao se virilizar dese modo, non estou xa ante unha muller violada, mais ante un home. Así, remataría con esta sensación de incomprensión polo enfoque que o director lle dá á reacción dela fronte a un acto tan cruel, porque, sinceramente, por máis voltas que lle dea, non consigo crer que puidese desfrutar con esa vexación. Daquela, ao respecto desta cuestión, creo que estamos ante unha fantasía sexual masculina bastante tópica -puidemos vela xa en Cans de palla-, que unicamente comprenderemos se a aceptamos como un prexuízo dun home cisexual que parte da idea de que o feito de humillar, sen pacto previo de ningún tipo, pode ser excitante para a vítima, algo absurdo ao meu ver. Outro detalle que sorprende é a conduta da muller a posteriori. Michèle non chora, nin chama polas súas amigas para contarllo. En absoluto. Que fai entón? Cóntao nunha mesa, de xeito distendido, coma quen fala de calquera outra anécdota sen importancia. De feito, ao preguntarlle o seu ex cando sucedeu ela contesta con precisión de entomóloga que todo pasou ás tres. Alucinante. Contrariamente ao esperado, esta directora de empresa non se lamenta de nada, insisto. Recolle as cousas que caeron no chan, dáse un baño e continúa coas súas rutinas. Que pasa con Michèle, por que parece non estar afectada? Como pode sentir atracción polo violador? Hai tantas preguntas sobre esta actitude estraña... Verhoeven acerta na súa sátira moral ao respecto da rede de relacións insinceiras, alimentadas con mentiras, deslealdades, egoísmo e cobiza. O seu cadro de costumes faise afiado, irónico, audaz. A medio camiño entre a fríaldade narrativa de Haneke e o absurdo de Buñuel, esta historia de lascivia insólita sorprende o público. Verhoeven manexa perfectamente o suspense, sempre en aumento, malia o descubrimento da protagonista ao respecto do seu agresor, algo que podería acabar coa tensión, pero, marabillosamente para nós, non sucede iso. A atención non decrece en ningún momento do filme. A devandita tensión continúa, a pesar do que Michèle chega a saber do seu sex-thriller. Verhoeven sitúanos agora noutro contexto sutilmente diferente. As coordenadas cambiaron, así é que o proceso acción/reacción que observamos lévanos por outros derroteiros igualmente tensos e ben máis intrigantes aínda. Entramos nunha espiral emocional extravagante que dá paso a unha relación inexplicábel dende un punto de vista racional. Podemos dilucidar isto considerando simplemente unha intención lúdica, por parte do holandés, ligada ao seu desexo de provocar? Ou tan só temos diante a materialización dunha certa patoloxía? Sinto ter máis preguntas que respostas, pero creo que esta sensación de desconcerto, forma parte da experiencia estética que supón ver un filme e deixarse ou non levar por el. Daría para unha longa conversa todo o que aquí sucede e iso, coido eu, é o que máis fascina do cinema, que, nalgúns casos, coma neste que nos ocupa, irrita, conmove, e, consecuentemente, suscita unha reflexión, algo no que insiste Godard, e, que eu, modestamente, comparto.

Comentarios