Opinión

Boris sans Béatrice

Donne ch'avete intelletto d'amore

(Dante)

Parece que Denis Côté pretendía co seu novo filme, Boris sans Béatrice, "explorar o tema do éxito (…) construír unha historia que non fose antiburguesa nin cínica". Daquela, desprazou a propia mirada para colocarse nos espazos de intersección das grandes cuestións -amor, morte, inquietude existencial, tempo-, e abordar temas que, na súa opinión, "non están conectados con ningunha clase social". Con ningunha? A verdade é que non concordo con esa idea do cineasta, porque non considero que a problemática de Boris Malinovski -o protagonista da película, interpretador por James Hyndman- puidese xerar ningunha crise de identidade na clase obreira, que, dende logo, ten asuntos máis apremiantes que solucionar que as tribulacións provocadas por unha relación de parella insatisfactoria. Hai nesta apreciación un menosprezo pola dor que un amor, de se ver frustrado, pode provocar? En absoluto. O que si me produce rexeitamento é o estado estético que propicia este tipo de explosións dolorosas e, por riba de todo, que se considere un problema universal. Neste sentido o personaxe que interpreta Hyndman non resulta moi atraente, pois, malia non ter nada que reprochar ao traballo do actor, é certo que non sorprende en absoluto. O xeito no que Côté aborda, por exemplo, a cuestión da fidelidade faise redundante e conservadora. Por outra banda, as "aparicións" do actor Dénise Lavant co seu ton sentencioso, alén de provocar estrañeza -a que vén isto agora?, poderá preguntarse o público-, e, posteriormente, risa, só contribúen a perpetuar unha moralina rancia, que, neste caso, leva implícita a dobre vitimización da muller, Béatrice, pois o "aparecido" non se limita a mirar por riba a Boris, tamén o acusa da depresión dela.

O xeito no que Côté aborda, por exemplo, a cuestión da fidelidade faise redundante e conservadora

 

A cousa ponse entón peor, porque, alén de ter que tragar con esta "epifanía tormentosa", o protagonista deberá aceptar non só a responsabilidade da súa conduta, mais tamén da da súa muller, que apenas abre a boca. Béatrice permanece en silencio ata o final do filme. A causa disto non é outra que as traizóns do seu esposo, que, en ningún momento, pensou en informala do asunto. Polo menos iso é o que asegura o aparecido… Este enfoque dos desencontros afectivos dentro do ámbito da parella non é en absoluto sorprendente e pode cansar o público con esa defensa da monogamia como única opción posíbel, porque Boris é xulgado, non polo xeito en que mira cara ao outro lado e se desentende do coidado da súa esposa, mais pola súa conduta promiscua, que, en palabras do misterioso “sermoneador” -alter ego de Boris?- é a que causa o estado próximo á catatonia da muller. Sobre este silencio de Béatrice, interpretada por Simone Élise-Gerard, Denis Côté explica que "non quería cambiar o enfoque cara a ela, cara aos seus logros, a súa personalidade, as súas metas", porque dalgunha maneira sentía que ese sería "outro filme, outra historia", que, seguramente, nos parecería máis interesante. Ao seu ver, asegurouse de que Béatrice "resultase misteriosa, sen apenas diálogo". Conseguiuno? Un pouco si, porque, malia non concordar coa decisión do director, é certo que se nos van os ollos cara a esta muller silandeira que non responde a ningún estímulo externo. Probabelmente pola curiosidade que inspira a súa aparente desafección, na medida en que podemos preguntarnos se é voluntaria ou simplemente aconteceu ao se ver superada polas circunstancias. Cales, aparte da promiscuidade do seu home? O fastío da vida en parella talvez ou a anguria provocada pola propia inactividade ante a mentira que está a vivir? Non o sabemos. O único que podemos facer é especular.

Malia non concordar coa decisión do director, é certo que se nos van os ollos cara a esta muller silandeira que non responde a ningún estímulo externo

 

Na propia especulación radica o interese desta fita, porque no referente ás valoracións a respecto das infidelidades de Malinovski, non hai sorpresa ningunha. É esta sensación de que chove sobre mollado a que decepciona. Temos diante dos ollos un home profundamente egoísta, vaidoso, autocompracente e cínico, que se deixa arrastrar polo desexo conscupiscente que o devora. Nada novo baixo o sol. Boris representa o home cis, branco, occidental e rico. Coma moitas outras persoas, que viven acomodadas nese mesmo estado estético nalgún momento da súa vida, perdeu un pouco o tino e xa non é quen de distinguir realidade de ficción. Di sentir amor por Béatrice, un amor profundo que o desacouga, así é que manifesta preocupación pola enfermidade que padece, pero, no canto de se ocupar el propio de a atender, contrata a Klara, unha xove rusa coa que finalmente, ten unha relación sexual na casa en que vive o matrimonio. Iso sen ter conta de que, alén desta relación coa coidadora, mantén, dende hai tempo, outra similar con Helda, unha traballadora da súa empresa… Daquela, insisto, estamos ante un prototipo masculino que reflicte todas as neuras que os homes cis desenvolven dentro do patriarcado, isto é, as inherentes a un señor de mediana idade, atractivo, elegante, sofisticado, politicamente liberal, orgulloso e profundamente egoísta, que utiliza, coma tantos outros, a angustia que experimenta no mediodía da súa vida como escusa para poñer en práctica o exercicio da poligamia, no canto de plantexar directamente á súa parella o que lle apetece facer e darlle así a oportunidade de réplica. Que Denis Côté non contemplase a posibilidade de que Boris e Béatrice abrisen a súa relación a outras persoas, ou decidisen mudar o vínculo, transformándoo en amizade, por exemplo, é o que confire a esta historia o seu carácter convencional, á marxe de que si nos choque que reproduza outra vez os mesmos tópicos da traición e a culpa. Moito máis interesante sería que se adentrase na cuestión da responsabilidade e da diferenza entre lealdade e fidelidade, que tan miúdo asociamos, pero que, realmente, non son equivalentes. Daquela, a crítica máis xusta que lle poderiamos facer ao personaxe masculino deste filme, non é tanto o seu afán seductor, mais a deslealdade que implican esas mentiras e ocultamentos, alén do seu proceder pusilánime que queda claro no propio feito de contratar a Klara para realizar un traballo que, por amizade, podería levar ao cabo el mesmo perfectamente. A verdade é que se fai cansino velo nese bucle constante, con todas esas mulleres -en total cinco: a nai, a filla, a esposa e dúas amantes-, orbitando ao seu redor, entristecidas e descontentas co seu comportamento, tanto que chegan a modificar actitudes en función del. A nai nin lle mira á cara cando vai falar con ela, porque desconfía das súas intencións. Cre que a súa visita obedece a algún tipo de interese concreto que non consegue descifrar, así é que actúa con recelo, algo que, unha vez máis, determinou Boris. A filla, que ve o seu pai coma un tipo frío e pragmático que adoita burlarse das súas ideas, sen prestar nunca verdadeira atención ao que ela lle quere transmitir, sentíndose por iso pouco valiosa e amosando unha actitude tamén hostil cara a el. E Béatrice? Que podemos dicir dela, que, segundo o personaxe misterioso, pasou da actividade á pasividade e silencio por causa de seu home? Ata que punto Boris ten a capacidade de influír no estado de ánimo e nas determinacións da súa esposa? Acaso ela non posúe autonomía suficiente para se substraer dese presunto poder masculino? E que dicir de Klara e Helda, que entran en conflito e se enfrontan por mor dos seus sentimentos cara a Boris Malinovski? Non me gusta centrar toda a análise no argumento, porque as imaxes e a forma en que estas se presentan, alén do xeito en que se constrúe a hisoria, son moi importantes, pero, neste caso, a decepción pola moralina do relato fai que poña o foco nesta carencia de audacia por parte do director. Non é que agardase unha historia determinada, pero si teño claro que non esperaba un relato tan conservador.

O que vemos neste filme é un reflexo da necidade dunha burguesía acomodada e egoísta, que coloca as cousas por riba das persoas

 

Talvez Denis Côté pretendía ridiculizar as miserias da clase burguesa? Parece ser que non, pois el mesmo dixo que non pretendía tal cousa, senón ofrecer un relato "sobre un home poderoso, privilexiado, asaltado pola dúbida e confrontado a súa conciencia". Tendo conta disto, entendo que Côté quixo comprender a problemática de Boris, poñerse nos seus zapatos para sentir a mesma presión, e, a partir de aí, referir toda esa crise de conciencia que el sofre, sen cuestionalo. Amosar isto pode ser interesante, polo que hai de ridículo nesas necesidades de Boris, mais o seu maior problema non radica no feito de ser infiel, mais na deshonestidade coa que actúa. Ademais, iso de que moitos aspectos do problema de Boris sexan comúns a todas as persoas é algo que podemos poñer en dúbida, insisto, pois para ter problemas existenciais e inseguridades ao respecto da maneira de xestionar unha relación de parella cómpre ter solventado antes outras moitas cuestións derivadas da precariedade laboral, por exemplo. Daquela, que desligue a anguria de Malinovski da clase social á que pertence sorprende bastante. O que vemos neste filme é un reflexo da necidade dunha burguesía acomodada e egoísta, que coloca as cousas por riba das persoas, cunha visión do amor asociada á familia nuclear e á idea de exclusividade, sen contemplar outro tipo de vínculos, alén de desenvolver a vida no medio da hipocrisía. Boris mente aos demais porque, previamente, se mentiu a si mesmo. Non pode ser honesto nin leal, porque non é integro, dada a autocompracencia coa que se observa. O máis interesante de todo? O silencio de Béatrice, ese aspecto de efixie, firme, seria e distante que pode intrigarnos. En que momento deixou de falar? Recuperará o interese por retornar ao mundo real? Este personaxe feminino atrae porque intriga. As súas aparicións aportan unha certa luminosidade que pon de relevo a mediocridade de Boris. Neste contraste entre luz e escuridade radica o maior logro do filme. Boris Malinovski desenvolve as súas accións en espazos grisallentos, porque esa luz natural que se ofrece en todo o filme ten un compoñente azul moi sutil, que contribué a que nos resulte frío o que contemplamos. Se ao contemplado lle engadimos a personalidade deste seductor egocéntrico a sensación aumenta. Béatrice, pola contra, sempre destaca, malia esa cor fría do relato. Côté consegue este breve resplandor -tampouco é que cegue-, grazas ao aspecto físico da actriz. Axudado entón polo claror dos seus cabelos loiros e pola delicadeza da mirada perdida, alén desa prenda transparente que viste, consegue que teñamos a impresión de aura ao vela na escena. Nalgúns casos logra este devandito efecto ao implementar a luz exterior, situando a Béatrice perto dunha ventá, por exemplo, e, noutros, créao ao poñela en contraste coa mesquindade de Boris. Esta donna angelicata, que nos remite ao personaxe daquelas composicións poéticas de Dante -Rime della vita nuova-, tanto física como espiritualmente -eis ese aire "etéreo" que lle imprime a actriz ao personaxe que interpreta-, é o máis interesante do filme. Boris sans Béatrice creará expectación precisamente polo que Denis Côté non quixo contarnos, ese filme que quedou por facer.

Comentarios