Irlanda...a isla pelra dos mares, é a doce terra dos meus cantares, terra de altivos, fortes colonos, onte inda servos, hoxe xa donos... ¡Ergue, labrego! ¡Érguete e anda! ¡Coma en Irlanda! ¡Coma en Irlanda!
Profecía
“Galiza, 17 de Maio de 2026. Irmandade News. Un comando formado por uns 120 insurxentes acaba de asaltar o antigo Pazo de Lourizán, na actualidade escola de capacitación forestal, situado a escasos metros da vella fábrica de celulosas. Parece comandado por Anchoes Mimarco, ex-político nacionalista de antigo credo reformista e federalista, radicalizado desde que en 2015 se aprobara en referendum a I Carta Ciudadana Española. O grupo armado reclama a incorporación de Galiza ao artigo 3 da citada carta, alí onde se di que Cataluña e País Vasco poderán decidir en referendum a sua pertenza ou non ao Estado Federal. Fontes ben informadas confirmaron que o armamento e arsenal do que dispón este comando procedería de Bantry (Irlanda), transportado até Arousa nun pesqueiro de nome Claudia 2º, oculto entre unha carga de bacaladilla. Desde a balconada do pazo pendura a bandeira galega e nunha grande sábana, xunto aos rostros serigrafiados de James Connolly e Patrick Pearse, esbara un poema de Alfredo Brañas”.
"As enquisas non deixan lugar á dúbida, un 80 por cento do eletorado galego confesa que votará afirmativamente na consulta pola independéncia".
Hoxe, 28 de Decembro de 2032, lembramos emocionados a nova coa que abríamos o noso telexornal hai máis de seis anos. Afogado en sangue aquel romántico asalto, ao igual que os de Dublín de 1916, hoxe Anchoes Mimarco e os seus camaradas son xa figuras lexendárias do independentismo galego. Cada 17 de Maio, desde 2027, conmemoramos as letras galegas á par que a derrota e martírio daquela valente columna de patriotas. Apenas seis anos despois do seu sacrifício, o governo da Nova Irmandade declara o seu orgullo na convocatória do referendum de autodeterminación. As enquisas non deixan lugar á dúbida, un 80 por cento do eletorado galego confesa que votará afirmativamente na consulta pola independéncia. Claro que ninguén se sorprende disto, considerando que máis de medio millón deses electores residen na República Catalana, fruito do éxodo migratório que case esvaciou as urbes galegas entre 2018 e 2024.
Como preámbulo á consulta, inaugurarase un monumento aos mártires de Lourizán. Será nunha das abas do pico Cadramón, ao pé da braña de Chao da Cruz. Alí, o governo da Nova Irmandade, despois de retirar os esqueletos dos 680 aeroxeradores eólicos e de recuperar 3000 hectáreas dunha das máis fermosas paisaxes atlánticas de Europa, descobrirá unha pequena e modesta escultura. A obra de Agostinho Barola, unha botella de whisky de Connemara de dous metros de alto, quere simbolizar a comunión das paisaxes do Xistral coas do ocidente irlandés, aproveitando, ademáis, a primeira produción de whisky galego elaborado con turba e cebada autóctonas. Presidirá o acto o presidente da Xunta Aureliano Gómes, que estará acompañado pola vicepresidenta, Verónica Burata. O grolo de honor tomará-o Alfredo Rueda, único supervivente do asalto de Lourizán.
Espellos
Situámonos no norte de Conamara, ao oeste de Irlanda. Unha pequena vila chamada Leitir Fraic. Presidindo a parede situada detrás da barra do pub, James Connolly, Patrick Pearse e Michael Collins observan admirados a velocidade á que desaparecen as pintas de Guinness. As gorxas da numerosa clientela alternan os espasmos coa pronúncia de seculares fonemas. Concentrados nesa grata tarefa de saborear a cervexa pátria antes do xantar, ignoran os nosos desprazamentos polo pub adiante, curioseando nos retratos de tres das figuras históricas da independéncia irlandesa ou contemplando a primeira bandeira de Irlanda. Dourados como a flor do toxo, resplandecen sobre o pano verde esmeralda a muller-harpa, o trebo e o xuramento saudadoso de perpétua fidelidade Erin Go Bragh. A escena é própria dunha taberna galega. O falar e o calar, as combinacións de siléncios e de voces. O estar, movimentos e circunspeccións. O sentir. Risos, miradas, algarabía. É tal a sensación de familiaridade, que a un lle escapa a retranqueira.
Hai algo que distingue os patriotas máis próximos ao povo. O ódio. Só os povos oprimidos poden comprender ese sentimento. Se és de Corsega, do Tibet ou da minoría tamil, podes odiar unha francesa, un chinés ou unha cingalesa. Na Irlanda non se odia a unha galesa ou a un escocés, a unha sueca ou a un portugués. Hai quen odia o inglés. É curioso o sentimento de ódio. Só os que non padecen a humillación non o reprimen, porque non o senten. Fan como os osos, que mentres comen, rascan a barriga. Poden pasearse polas tertúlias e milonguear cos corifeos, mentres din defender un povo, esborrallado detrás diso que dan en chamar “cidadanía”.
"O ódio. Só os povos oprimidos poden comprender ese sentimento. Se és de Corsega, do Tibet ou da minoría tamil, podes odiar unha francesa, un chinés ou unha cingalesa. Na Irlanda non se odia a unha galesa ou a un escocés, a unha sueca ou a un portugués. Hai quen odia o inglés".
Camiñando por Galway-Gaillimh podes percibir o inmenso poder que proporciona a liberdade a unha nación humillada. Autobuses carregados de adolescentes van a Rós an Mhíl, porto de embarque cara as illas Aran. Obxectivo, ampliar léxico. Nun deses transportes, sesenta voces xuvenís, proxectos da nova Irlanda, cruzan unha ría máis grande que Arousa para conxurar o destino dunha língua que bate coas pedras do castro de Dun Aenghus.
Ao alugar un coche para percorrer Conamara, cruzamos algunha mirada estudando o garaxe, o persoal e o proceder certamente irregular do tipo da oficina. Lembramos as presas da mocidade nalgúns pubs. Algún filme de Ken Loach. Verónica Guerin. Molesta a comparación con Carme Avendaño.
Nas montañas de Conamara é inevitábel a lembranza do Xistral. Inmensas brañas esconden metros de turba, extraida en pequenos bloques para queimar nas lareiras ou para destilar o whisky. De cada casa pode sair ese arrecendo, metade fume, metade alimento. Por iso o whisky, agua de vida. Formándose desde hai dez mil anos, a turba de Conamara non é máis profunda que a de Chao do Lamoso ou Barreiras do Lago. É a nosa conciéncia a que é máis superficial.
A História demostra unha e mil veces que a liberdade non se consegue sen sufrimento ou sen traballo. Ou sen ambos. Ninguén nos vai enganchar a nengún convoi.
Desafío
Dagda, Omios, Bandua ou Reua, calquera unha desas portentosas divinidades antergas, retorna ao presente para executar un grande troco de escenários. Conservando o elenco de actores e actrices, apaña en lazos invisíbeis as terras altas do Xistral e guinda-as na Conamara, berce da família de Joyce, mentres deste anaco de terra irlandesa extrae lagos, outeiros e turbeiras para pousa-los nos eidos natais de Cunqueiro. Para quen non coñeza as paisaxes montesías de Conamara e do Xistral, direi que son mui similares. A primeira, conservada case intacta, sen profanacións irreverentes e desconsideradas. A segunda, damnificada, aldraxada e usurpada, resiste ainda hoxe co seu encanto e personalidade.
"A História demostra unha e mil veces que a liberdade non se consegue sen sufrimento ou sen traballo. Ou sen ambos. Ninguén nos vai enganchar a nengún convoi".
Hai 16 anos, o ecoloxismo galego chegou tarde e mal á batalla pola Serra do Xistral. Non era un espazo natural emblemático, non se falaba desta serra como se adoitaba a facer dos Ancares, do Caurel ou da Pena Trevinca. Daquela, só contadas persoas coñecían os valores das suas brañas ou turbeiras, os seus peculiares bosques, a pegada histórica, a valiosa etnografía. Unha paisaxe impresionante, digna da Conamara irlandesa ou dunha versión suavizada das cordas montesías do Ben Nevis escocés.
No outono de 1998, dezaseis ecoloxistas galegos pararon as máquinas que abrían unha navallada na vertente surleste do pico Cadramón. As obras do primeiro dos tres parques eólicos que unha empresa foránea, coa autorización da Xunta do PP de Manuel Fraga, pretendía levantar no Xistral. Os tres primeiros dun total de 27. Desde ese ano 1998, instalaronse máis de 700 aeroxeradores. Centos de hectáreas de monte forestaronse coa variedade de eucalipto resistente ás xiadas, o Eucalyptus nitens. Dúcias de aldeíñas e pequenos lugares esmoreceron ou esmorecen, as casas caen a cachos e a mocidade marcha para Viveiro, Burela, Vilalba, Lugo ou Barcelona.
Hai escasamente un mes e medio guiaba o coche por unha estradiña desta serra. No arredado lugar da Torre, parróquia de Silán, ollou para min unha meniña sentada o sol, nun poio arrente da parede da casa. Estaba abrigadiña, parecía estar enfermiña de catarro ou así. Sorriu abertamente, mentres eu pasaba fugaz por diante do vilar. Imaxino que a sua ollada seguiu o meu coche, a se perder entre escuros e frondosos eucaliptais.
Arriba, na corda do Cadramón, cruzando as Barreiras do Lago cara o Coto da Lagoa, calquera un pode deitarse entre un mar de herbas secas do xénero Molinia abeiradas polo vento nas paredes de turba que salpican as cumeadas. Estas extrañas paredes de turba, que poden levantar máis de dous metros de alto e que aparecen separadas entre sí, illadas, son en realidade bloques de turba que formaban parte de extensas capas que cobrían a modo de cobertor a liña de cumes. Estas capas, inchadas pola agua a cabalo de duas vertentes, fracturaron polo peso, deslizándose a cada lado sobre a cama de cuarcitas e ficando soltos os bloques. Nesas paredes, na revolta do vento, amoreanse as herbas secas, formando palleiras que cobren a unha persoa de pé. Pode arrefriar o que queira aínda no mes de Maio nestes outeiros. Deitado ao sol e cuberto por estas herbas un sentese como Dersú e aquel capitán ruso a durmiren naquela chaira varrida polo vendaval.
"Canto tempo demoraría o povo irlandés en mellorar a paisaxe que lle tocase en nova propriedade. A segunda, canto tempo nos levaría a nós destrozar, alterar e estragar a terra entregada nese fictício intercambio".
Este lugar é único na Europa. O grupo familiar de lobos que ocupa a metade norte da serra cruza frecuentemente esta corda, pasando da vertente oriental á ocidental na procura de poldros. Só aquí, no Xistral, é posíbel contemplar a estampa dos lobos á carreira entre os bloques de turba. Nen Escócia, nen Irlanda ou Islándia teñen lobos. En Suecia e Noruega, os outros países europeus que conservan turbeiras de cobertor, os lobos non chegaron aínda ás rexións onde a turba abraza as montañas.
Voltando á transmutación universal de Dagda. Dúas son as perguntas. A primeira, canto tempo demoraría o povo irlandés en mellorar a paisaxe que lle tocase en nova propriedade. A segunda, canto tempo nos levaría a nós destrozar, alterar e estragar a terra entregada nese fictício intercambio.
Dezaseis ecoloxistas galegos fixemos aquel dia un paripé diante das máquinas. O mesmo paripé que seguimos facendo hoxe, en termos políticos e en maiores proporcións, para enfrontar a nosa realidade colonial. Sí, é unha vasta empresa. Ninguén só pode tirar da area unha balea varada. Dan gañas de ir para a cama, enterrarse entre as sábanas e dar início a unha longa hibernación, a ver se ao espertar algo ten mudado para mellor. Entón lembro aquela ollada perdida na curva da estradiña do Xistral...
