Carta

Benquerida e sempre lembrada María, nunca esquecerei mentres viva a túa interpretación na Hécuba de Eurípides, dirixida por Bernard Sobel, no Théâtre de Gennevilliers. Era o ano 1988. Unha vez producida a túa entrada en escena, unha corrente “eléctrica” de silencio encheu o espazo e houbo na raíz activa dese fluxo de tensión un sinal de reverencia do público. E despois chegou a túa “voz”, vibrante voz, grave e reverberante, tinxida de notas térreas e fecundantes, algo que estremecía a pel e as entrañas do público. E no fondo dese fluído verbal, luminoso e por veces estarrecente, aquel acento fidelísimo na memoria, aquela semente sonora: no teu expresivo francés, cheo de matizados e contidos “vibratos”, resoaba en ti, por ti e por nós o acento galego nunca esquecido no cerebro e no corazón. Tiña razón Carlos Fuentes cando dixo de ti que eras unha “muller telúrica” (“la terre dont j´ai été faite est la Galice”) e eu aínda percibín en ti —lectora declamante de Rosalía de Castro e de Manuel Curros Enríquez— o tremor doce da herba e unha resonancia escura, fondamente entrañábel, que viña da terra, “pola vía real da poesía”, que dixera Jean Vilar. 

Á saída do teatro en Gennevilliers —estaba eu acompañado pola actriz Luísa Martínez— a túa primeira pregunta, cando nos achegamos a ti para saudarte e parabenizarte por tan extraordinaria interpretación de Eurípides, saíu de ti como un raio: ¿Que tal queda Galicia? E eu sentín naquel intre, entre a emoción e a ledicia, como se proxectaba a túa “saudade radical”, un xeito de nostalxia orgánica que chega a sentirse interiorizada fisicamente no corpo. E diría aínda máis: en ti habitaba sempre, tamén na túa señardade, benquerida María, un fogo creador que viña da túa nenez coruñesa e que se transmutaba en pura enerxía espiritual. E xa o dixera Gaston Bachelard, de quen falamos un día polo miúdo na túa casa parisina: “O fogo é un elemento que actúa no centro das cousas”. O fogo da vida, do teatro, do coñecemento e o fogo profundo das raíces.

En ti habitaba sempre, tamén na túa señardade, benquerida María, un fogo creador que viña da túa nenez coruñesa e que se transmutaba en pura enerxía espiritual

Despois, pasado un tempo, miña lembrada amiga, chamácheme un día por teléfono para me dicir que a Xunta de Galicia, presidida naquela altura por González Laxe, che acababa de conceder a Medalla Castelao, e pedíasme opinión sobre o particular. Ti dubidabas entre aceitala ou non. E eu acabei convencéndote sobre a importancia de ti aceptares tal distinción. ¿Lémbraste cantas veces falamos do poder político na Galiza, e en Hespaña, e dos intentos que houbo, en varios ámbitos, de “manipulación” da túa persoa e de todo o que ti significabas? Finalmente aceptache. E eu tiven a inmensa honra de recoller no teu nome, por expreso desexo teu —decidiche, iso si, non acudir ti en persoa—, a Medalla Castelao que che entregaba a Xunta de Galicia. E nunca esquecerei, boa e xenerosa amiga, ese tan particular, conmovedor e senlleiro momento. Porque ti ben sabías, nese intre, que eu —xa leras algún dos meus libros— militaba no nacionalismo galego de esquerdas, que sempre entendín, e sigo a entender, como unha forma activa e comprometida de humanismo.

Cando che escribo estas letras, que ti, obviamente, nunca lerás, mais que son para ti, quéroche dar noticia de que Sabela Hermida, licenciada en Filosofía e doutora en Artes Escénicas, ademais de actriz, escribiu unha magnífica tese, presentada na Universidad Rey Juan Carlos de Madrid, titulada “Desarrollo artístico de María Casares dentro del marco existencialista francés", toda un visión filosófica sobre a arte dramática do exilio español na Franza, centrada na figura da “artista María Casares, filla do Presidente do Consello de Ministros da II República Española”. Mais tamén quero que saibas, miña admirada María, que os “bárbaros”, é dicir, os “imbéciles e escuros” —a noticia foi dada pola prensa no seu día—, destruíron e enviaron ao lixo (a un “punto limpio”, dixeron) os mobles do despacho de teu pai que se conservaban na cidade da Coruña (un armario baixo, unha mesa de escritorio, outra mesa de traballo, dúas cadeiras, dous sillóns, un sofá e unha papeleira), que foron desgoazados como se fosen mesmamente lixo. Xa ves, querida miña, como actúa, aínda hoxe, a ignorancia, o desleixo e o fascismo. Eu sentín auténtica carraxe e indignación cando souben do acontecido. Mais hoxe, gran dama que ti sempre foche, brilla especialmente na Coruña o mar e o ceo. E eu penso en ti. E o meu corazón vermello, nacionalista e de esquerdas, latexa seguindo o ritmo compasado das ondas na praia do Orzán, Atlántico de nós que ti tanto amache e que eu, tamén por ti, amo tanto agora.