Xa non lembro en que ano foi, eu sentaba ao final dunha sala da Escola de Mestría, como nomeamos entón o IES Politécnico de Vigo, e me unín ao coro de voces que cantaba o “pousa e pousa”. É a primeira lembranza que teño de Suso Vaamonde. Anos despois viría coincidir con el en Salvaterra, no Festival do Humor ou no da Poesía. Nos finais dos 80, os debuxantes dos tempos de Can sen dono e os poetas dos 50 e dos 80, aos que as máis novas nos iamos unindo, tivemos o privilexio de escoitar cancións como “Volvín á terra pero perdín o amor”
Privilexio si, de estar cabo da arte que emanaba das súas voces, de poder levar os poemas prendidos da memoria, de repetir con Bernardino: “Dos que a ninguén aman librémonos pronto”.
Liamos neste Diario que acaban de facerse vinte anos do pasamento de Vaamonde. E quen escribe non pode deixar de sinalar a importancia da súa figura para a lingua e a música galega, claro, mais para a poesía tamén e, canda elas, a loita pola nación. A música ten levado os poemas non só á boca do pobo, senón a súa memoria colectiva, chegando converter os textos dos nosos poetas en case himnos, pensemos en “Negra sombra”.
Durante a ditadura a canción era máis ca unha peza artística en que se combinaban literatura e música. Entón, e aínda hoxe, era, é ferramenta axeitada para comunicar, acender, unir nun laio colectivo todo o que levamos no corazón. Así no disco de Vaamonde, Nin rosmar un laído, gravado en directo en Moaña, en que algunha canción remata co berro “Galiza ceibe e sen emigración”.
Suso Vaamonde puxo música a poemas de Manuel María (o primeiro disco para nenos en galego), Celso Emilio, Bernardino Graña e con eles daba voz ás ansias colectivas dun tempo de loita. Mais esa inmediatez non embazou a arte e deixou, para sempre, pezas tan fermosas como a interpretación do poema “Como hei vivir mañá sen a luz túa?” de Se o noso amor e os peixes... co que Bernardino Graña acadou o primeiro Premio Galicia para libros de poesía en galego en 1978.
