Virtudes (e misterios), a novela de Xesús Fraga, ten o poder de emocionar, poñer un nó na gorxa, facer subir as bágoas aos ollos. Poucas obras de arte posúen esa virtude; lembro a exposición de Virxilio Viéitez no Museo do Pobo Galego, en 1998, e a xente enxugando ás agochadas unha bágoa ante a foto de persoas descoñecidas, mais que traían á memoria alguén desaparecido da súa vida. Un ano despois Francisco Leiro crea Molido, escultura dunha muller que leva sobre a cabeza o fillo morto, suxerida pola guerra de Kosovo; é imposíbel contemplala sen que se pare a respiración.
Pouco importa se o libro, galardoado nestes días co premio nacional de narrativa*, é ficción, memorias ou un híbrido. Desde as súas páxinas Virtudes, avoa materna do autor, entra no noso imaxinario como un personaxe que nunca esqueceremos, muller célebre polo seu mal xenio e pola súa forza de vontade: rabuda, testana, afouta. Asemade polo seu amor e a súa dedicación ás fillas e netos, mais este trazo é o que se corresponde coas expectativas sobre as avoas, mentres a afouteza é inesperada, aínda que me atrevo a suxerir seren moitas as que a comparten. Sobre todo as que neses anos se viron obrigadas a emigrar a Londres, Alemaña ou Suíza. Historias que até agora estaban por contar.
Lin a novela en marzo do ano pasado; estaba comprometida a presentala en Compostela o 2 de abril, acto que como todo neses meses foi cancelado. Virtudes engaioloume ao instante, plantándolle cara a unha patroa que pretendía explotala aínda máis, mexando na rúa entre dous coches –nunha imaxe que lembra o episodio da Maruxaina–, tanto que as historias dos outros personaxes, parte tamén da familia, semellaban ás veces unha interrupción. Mulleres como Virtudes fixeron fronte á incerteza, ao abandono polo home –emigrado en Venezuela sen enviar cartos nin dar sinais de vida–, procurando traballo noutro país, malia os atrancos dunha lingua distinta, a mesquindade dos patróns. No texto ponse de manifesto a solidariedade na comunidade da emigración galega, así a axuda de Celia, betanceira coma ela, quen se decatou de que os patróns estaban a matala de fame e axudouna a conseguir outro traballo. As vidas destas mulleres emigrantes merecen ser contadas, tamén para non esquecermos que Galicia sufriu a sangría da emigración, e que quen agora chega deixou a súa terra cunha esgazadura. Cómpre agradecer a Xesús Fraga que inicie un camiño de emocións.
