Mans amigas puxeron nas miñas un galano de alto valor bibliográfico: o Diccionario gallego-castellano, de Marcial Valadares, en versión orixinal (1884). O libro foi mercado na libraría de Carré, na Coruña; pasou despois á libraría Menéndez, de Buenos Aires, e acabou na Renacimiento, de Sevilla, que foi onde o adquiriron os meus xenerosos amigos Alfredo Torres e Xulia Campo. A obra foi impresa na “Imprenta del Seminario Conciliar Central”, de Santiago, e está encabezada pola petición do autor da licenza para poder ser publicada, dirixida ao arcebispo de Compostela, cardeal Payá na altura, quen comisiona o cóengo Antonio López Ferreiro para o exame e censura da mesma. Si, é o mesmo cardeal que vimos retratado no Pazo de Tor; o mesmo, valenciano de orixe, a que alude Rosalía de Castro no poema “¡Jamás lo olvidaré...! De asombro llena”, de En las orillas del Sar, tamén, como o dicionario, de 1884. Poema cuxo sentido, denuncia e testemuño (a arrasadura do bosco de Conxo patrocinada polo cardeal) esclareceu xa en 1988 Francisco Rodríguez na súa tese de doutoramento publicada nese mesmo ano. López Ferreiro (colega de letras, el proprio, do demandante) informa que, segundo o seu ditame, o volume “no contiene cosa alguna contraria al dogma católico y sana moral”. Aínda ben. Confórtanos verificar que o galego, en varios miles de voces traducido ao castellano, estaba libre do pecado orixinal. Que tranquilidade! Non así a autora, Rosalía de Castro, cuxo nome aparece mencionado polo autor no prólogo do seu importante traballo lexicográfico, cando, verbo de Cantares gallegos, nos di que neles “vese siempre el corazon de una mujer toda amor hácia su país”. López Ferreiro é excepción nunha xerarquía eclesiástica hostil de moitos anos atrás á escritora que acumulaba, na súa personalidade e obra, demasiados pecados polos que pagou en vida e, aínda, post mortem.
Tal actuación da censura levounos á memoria dunha outra que menciona Carvalho Calero xa en 1958, cando informa de dous documentos achados no arquivo documental de Murguía, propriedade de Juan Naia e depositados na RAG. Un deles autoriza a Annette Meakin (1867-1959) a traducir ao inglés El caballero de las botas azules, a novela rosaliana publicada mesmamente o ano de nacemento desta escritora e tradutora inglesa. Estamos en 1909, moitos anos pasados da morte de Rosalía de Castro. O outro documento é de 1867 e está dirixido ao impresor e editor Soto Freire pola Promotoría Fiscal da diocese de Lugo. Manifesta que a censura eclesiástica non pode aprobar a novela se non se modificaren certas escenas da mesma (aquela, por exemplo, en que dialogan na carruaxe o cabaleiro e Mariquita, eles sós). Feitas as rectificacións suxeridas, opina o censor, a novela poderíase ler, se non con froito, ao menos sen perxuízo. “Aparentemente, Rosalía non tomou en consideración –valora Carvalho– os reparos da censura eclesiástica”.
Até aquí, a actuación da censura oficial, baixo a cal publicou toda a súa obra a nosa escritora. Xustamente no período de apertura que significou o sexenio democrático, a nosa autora non puido publicar libro novo nengún (Cantares... reedítase en 1872 e Follas novas demora oito anos en ver a luz). Non é asunto menor para a consideración global da súa obra literaria.
Ao lado da censura, censuras. Onte coma hoxe. En 1882, o xornalista Francisco Portela Pérez publica unha Colección de poesías gallegas, con inclusión de pezas de Pondal, José Mª Posada, Heliodoro Cid, Francisco Fernández Anciles, José García Mosquera, Juan Antonio Saco e Arce... Rosalía de Castro, vaporizada. Missing.
De censuras do presente falaremos nunha próxima ocasión.
