Cando no remate da década dos oitenta, nunha exposición de Cézanne contemplou Os xogadores de cartas, apoderáronse dela unhas preguntas que non querería contestar nunca lendo tratados de arte, nin ensaios que as puidesen revelar en calquera achega ao pintor. As preguntas eran: en que lugar ocorría a escena? De que falaban os xogadores de cartas? De que trataban os seus silencios? Esas cuestións víñanlle á cabeza de cando en vez. Despois de todo as partidas de cartas formaban parte da súa vida, aínda máis da súa educación sentimental. A brisca ou o tute remataban as festas comidas longas en que as persoas maiores sentaban e falaban con retranca, frases feitas, voltas e reviravoltas que descifraba a aprendizaxe, en ese deixar de ser esa roupa tendida ao sol. Para a rapazada miúda o xogo era o burro e saberlle cantar a quen perdía.
Había anos que non vía unha partida de cartas das de antes, das da taberna, aquelas en que xogaran o avó, o pai ou os amigos, sempre lle pareceran os xogadores de Cézanne. Arrastrar, achicarse, cantar, gañar ou perder. Non había xogadoras. Falábase moito máis ca do xogo en silencio coa ollada. Non se podía enredar nin molestar a concentración. Había que ter conta dos xestos e non mandar sinais co corpo. Iso estaba prohibido. Pensara na avoa que tivera unha taberna, que dicía que o peor non eran os xogadores de cartas, eses facían compaña; o malo eran os borrachos, que andando a noite pasábanlle as horas cunha chiquita diante mentres topeneaban. Quen ten tenda que a atenda, moita paciencia para unha muller soa.
Onte ás 12 da noite non había quen puidese durmir coa calor afogante, a terraza do bar era o mellor lugar para soñar que correse un pouco de ar. Iso pensaran os catro xogadores de tute, rindo e discutindo con cada seu parceiro a xogada que lle dera dous xogos xuntos aos outros, ou como se lle roubaran as corenta, ou como perderan as dez de últimas. Entre que mal xogaches ou ese ten todos os trunfos ou vanlles todas a eles ou hai que levar ben as contas. Arrastar, achicarse, cantar, gañar e perder, iso é a vida, escoitou e pareceulle unha grande verdade que herdaran de cando todos e ela eran roupa ao sol. Todos do seu tempo, brincaran xuntos e andaran camiños; a ela gustoulle estar aí, mirar esa partida longa para ir ao desempate. Cando era rapariga non había mulleres nas tabernas, só as que estaban detrás do mostrador. Agora no bar dúas sentaban xuntas con cadanseu móbil, outra miraba unha serie no ordenador, de cando en vez, rían polos comentarios dos xogadores. Ela sentada entre dous seguía a partida e miráballe as cartas e a rapidez coa que barallaban, partían e daban, os catro. A noite coa calor non bulía. Esta escena dos xogadores de cartas faláballe da súa propia vida, de todo o que viviran, das cicatrices que se sabían de cada un e das que non. Nos catro dábanse todos os estados civís. Ningún deles tiña fillos. Por que non tivestes fillos? Non cadrou. Nós aínda os podemos ter. Non viñeron. Miles de posíbeis repostas e silencios, as dos xogadores de cartas, para a pregunta que non lles fixo. Non se pode andar a enredar no xogo. Esa pregunta que tantas veces lle fixeran a ela. Que tanto a incomodara, que tanto segue a incomodar a tantas mulleres, que aínda lles fan, aínda que xoguen nos bares ás cartas.
