Amemoria bate na miña porta envolta nun retallo de prensa, entra e senta comigo á mesa e eu quero imaxinar á Bailarina. Gustaríame ver o seu retrato, sentir a súa chamada, ir ter con ela nalgunha das súas idas. Grande mágoa é non oírmos a fala dos camiños, o eco adormecido de mandadeiras ou mandeleteiras (na miña terra), vendedoras de peixe, trapicheiras, mulleres andadeiras facedoras de vida, loitadoras no camiño. Valeriana Miñán Poceiro, a Bailarina, foi unha delas, tiña noventa anos e aínda andaba para vender peixe, desde Ponte San Paio a Ponte Caldelas, máis de media vida a levar e a turrar polo alimento. Desde a beira da ría a subir polos montes de Taboadelo, Parada, até chegar á praza da vila, tiña, con certeza, a Bailarina, unha palabra para cada xeito de chover, de ventar, para cada forma de nube e cada forza de sol, palabras que tamén hoxe andamos a perder. Levaba ben recados e conta das boas novas e das traxedias; viviu moito, tanto como para chegar mociña ao século XX, saber da marcha dun rei, pisar chan republicano, loitar coa fame cando non había quen lle comprase despois do 36, carrexar e carrexar, décadas de ditadura silenciosa e despois do enterro, o rei. Canta cousa que non se sabe debeu ver e escoitar a Bailarina por eses mundos de terra adentro? Cantas veces tería que se facer valer? Cantas ter que lle tapar a boca a calquera? Algunha poida que darlle cun pau a alguén e outras defenderse cos dentes. Ela, si, tiña, por forza, que entender a fala dos camiños, a súa fica gravada nese eco adormecido, onde está a da Siña Sinforosa, que cruzaba a ría da Arousa, a da Pementeira, que viña co peixe de Vigo e chegaba a Mosende ou a de Otilia, que viña até Guillarei, que cos tempos tan ruíns que lle viñeron enriba, mudou peixe por café e atravesaba a ponte, de Valença a Tui.
A Bailarina, querida en Ponte Caldelas, veciña de Ponte Sampaio, sabía polo que levaba na súa cabeza das mudanzas da vida que dan conta do xantar e do alimento, disque mediados os setenta tamén se pedían as ostras na praza da vila. Traballou até os noventa e a min, a memoria, obrígame a lembrar aquelas mulleres que son coma moitas de hoxe que traballan toda a vida, sen pensión, sen unha paga. Aquelas xornaleiras como Consuelo de Chenlo, como a benquerida Herminia do Marcelo, que traballaban polo xantar e por se algo máis se daba; mulleres había que pagaban a agraria ou o seguro do campo, cando podían. Tempos que volven miserábeis, de escravitude, fechados nas casas, ocultos, lonxe dos camiños, mulleres que traballaron toda a vida, pobres na vellez; mocidade sen traballo, mal pagada e explotada, enganada e oculta.
Moito viu mudar o mundo, iso me di a memoria, Valeriana Miñán Poceiro, a Bailarina, moito tivo que saber da dura arte do negocio, da palabra xusta para defender o traballo digno diante de regateiras ou dalgunha vella misia, que non sabían o que custaba ter algo que atar no pano, que os cartos, que sabía contar, víñanlle dados pola escola da vida e polo seu arranque en anos de andar, moito máis ca un sufrir de pés.
Por Ponte Sampaio, por Ponte Caldelas, procurade a súa memoria e búscade o seu retrato, gustaríame velo e, ela, ben o merece.
