En Mosende no Porriño, “polo San Martiño, trompos ao camiño”. Eramos poucas as raparigas que faciamos bailar o trompo ou que andabamos polo chan coas bólas; as raparigas saltabamos á corda ou á goma, eran poucos os rapaces que o facían. Pasar dun xogo ao outro mudaba as cousas. Deixáronos mesturar a aquela rapazada que andaba á volta dos dez anos cando morreu Franco, apoiadas por mestras e mestres e por nais que ían soas aos bares. Caían a educación memorística, a lista torturadora dos reis godos e máximas como “a letra con sangue entra”. Os magostos non existía no meu tempo na escola, espazo de aprender o que estaba nos libros, sen lugar para valorar o tempo de lecer nin o propio. Vivíase de maneira especial a entrada de novembro, luces que iluminaban o cemiterio e as castañas cocidas ou os peros en viño tinto na mesa. A matanza do porco era un día grande, un día que no Folón, no Monte, na Fernal, xa tocando Ribadelouro, comezaba a repetirse a partir do 21 de novembro, xa despois do verán de San Martiño en que non viña calor ningunha, co frío asegurado para a carne. Ese era o día da Nosa Señora Pica o Porco, celebrábase unha festa pequena no Campo da Regha. A santa era unha fantasma, nunca a vin, nin había xuntanza en capela ningunha.
A única matachina de porcos e que mandaba matar. Eran os homes quen agarraban, mataban, chamuscaban, abrían e colgaban o porco; as mulleres viñan a correr co caldeiro para non deixar derramar o sangue e aproveitalo para faceren filloas, lavaban as tripas e cociñaban o día todo e os seguintes, enchían a casa de arrecendo a especies. O avó dábanos a mellor lección de anatomía: o porco aberto era o espello do que tiñamos dentro, despois xogabamos co globo da vexiga. Picar a carne podía ser nalgunhas casas como na miña un traballo de homes e mulleres, do que algunha libraba se andaba coa regra. Darlle volta á zorza e facer chourizos, atalos, traballo delas. O San Martiño como festa da matanza, creo que o descubrín cos Resentidos. O San Martiño como día bonito e feliz na Renania Palatinado en Alemaña, como festa comunal, en que as crianzas das casas saen en procesión coas súas lanternas iluminadas, percorren camiños e rúas, en cidades e aldeas, para beberen o primeiro viño quente no remate.
Este ano non hai San Martiño, nin aquí, nin na miña aldea de Alemaña, a Covid-19, está a lembrarnos todos os días que para morrer só hai que estar viva e o mal que andamos ao falar de vulnerabilidade social para nos referir a grupos de risco “na pobreza”; sermos vulnerábeis non é unha condición inherente, á muller, ás migrantes, ou á persoa que elixe ser con outra identidade á que lle din ter cando nace. A “vulnerabilidade” evidencia a violencia que se exerce sobre a cidadanía cando quen ten a responsabilidade actúa coa deixadez das súas funcións. Este verán de San Martiño, a saia, volve separar a alumnos e alumnas que xogaban en compaña e pasará a historia, por evidenciar a irresponsabilidade de quen non exerce a función de educar en liberdade, de quen é cómplice dun poder ao que xa lle ten que chegar o San Martiño. A saia tamén é para o frío cando a levan “eles”. Aínda imos ter que botar man da Nosa Señora Pica o Porco e darlle outras funcións.
