No ano 2009 Alexander e mais eu estivemos por primeira vez en Addis Abeba, tivemos moita sorte por coincidirmos alí con María Reimóndez e comprobarmos o excelente traballo de Implicadas no Desenvolvemento. A emoción das mulleres aprendendo a ler, a escribir e botar contas co microcrédito que lles permitira montar o seu negocio, as súas asembleas onde as bategadas compoñían unha estrondosa percusión ao bater na aldea de lata, mentres as enxurradas mollaban os pés de todas e tamén os da muller muda que facía florecer rosas e soles nunha tea no medio dunha ruela, todo ese orgullo da independencia que lles nacía en cada xesto, que tamén se transmite en lingua ignota, todo iso non se esquece e mesmo che pode mudar a vida.
Despois partimos para Ruanda, Alexander estivera en 1996 como estudante en prácticas da Universidade de Mainz e sabía da conmoción instalada co xenocidio. Ruanda era outra en 2009, a Suíza de África, Kigali era unha capital próspera e nas aldeas máis afastadas do país homes e mulleres abrían regos para meter a rede e conectar co mundo. O país dos volcáns, dos gorilas, dos outeiros, das catro colleitas de patacas ao ano, era tamén un lugar de memoria. Nunca poderei esquecer Murambi, o memorial, aquelas instalacións do que fora unha escola técnica acollían miles de cadáveres, o noso amigo sobrevivente cunha bala na cabeza, abría portas e pedía que tirásemos fotografías para mostrarmos ao mundo o horror, o silencio de Europa e a culpabilidade francesa. Fóra nos cartaces líase: “Aquí xogaban á pelota os soldados franceses”.
Había pouco que Ruanda rompera relacións diplomáticas con Francia, a embaixada fechara. O profesorado de Ruanda preparou en tres meses un cambio fundamental, o francés deixaba de ser o idioma na escola e era substituído, por orgullo e por unha cuestión nacional, polo inglés. Fora a decisión dun pobo que se sentía traizoado. No ano 2013 regresamos a Addis Abeba e no xuízo que nos convertía en pai, en nai, quixemos que constase o noso compromiso de manter a lingua materna do noso fillo, cunha grande capacidade innata para contar. Tivemos que abandonar Alemaña e as amizades da enorme comunidade etíope de Frankfurt e a súa lingua. Ao chegarmos a Tui o neno traía na súa valixa o amhárico e as linguas de adopción, o alemán e o galego. O español entrou nos xogos do patio dunha escola rural, con mestres e mestras que falaban galego e seguiu en todos os corredores da Escola de Música, dos pavillóns de deporte, na pantalla do cinema...
O galego mantíñase na familia de aquí, o alemán na de alá. No Instituto entrou o inglés nas clases de xeografía e historia e nas de Física e Química, de momento, aulas en que o éxito da exterminación do galego está asegurada, ao non aprender a dicir o propio, o medio, na lingua que o nomea: gándara, mámoa, varxa, perpiaño, pérdense e diso se trata. Amputación e prótese. En inglés chápanse palabras sen contido, sen pousalas no país. Só hai un idioma ameazado, cando se deixan de asentar os pés na terra, cando cortamos o cordón umbilical da memoria e nos convertemos nunha cultura que se adopta/adapta a outra. O galego é o ameazado, a lingua que meu fillo fala contra todo.
