“Café desde 1833”, esta frase aínda debe figurar no vello toldo, se non rachou de todo, da fachada completamente arruinada do vello Café “Aloya” de Tui. Situado na avenida principal, lugar de esplendor decimonónico na cidade levítica, converteuse no final do século XX nun escenario privilexiado para faladoiros onde convivían a naftalina franquista e vitoriosa, os traxes de pana do marxismo que abrazaron a quen chegou do exilio, alguén chegou de verdade, e o arrecendo insistente a pachulí. Aparentemente, todo un mundo. Non era certo, faltaba quen só en Tui tiña permitido pasear a Corredoura en domingo: a aldea. Isto pagouno: morreu rancio e casposo, cando o novo século botaba os dentes, sen unha vangarda nova que o vivificase. A última vez que entrei, comprobei como un camareiro, agochado detrás da barra, enchía o meu vaso, onde había unha ínfima cantidade de zume natural, co líquido da froita falsa dun tetra brik. Confirmei que xa non había remedio, que quizais sempre fora así, todo un engano, e as obsoletas ou enxeñosas frases non eran máis que construcións de persoas ociosas, palabras que ficaban dentro e nunca saían á rúa. A ruína do “Aloya” converteuse en trunfo da inactividade. Unha inactividade que nunca dá explicacións, nin asume responsabilidades, que se agocha no privado dunha porta fechada, onde adiviño a couza feliz a roer naqueles móbeis de madeiras nobres, a roer na propia historia da cidade, agora moreas de trilla. Sei que fronte á miña vivencia houbo palabras certeiras nun tempo de entusiasmo que cría no futuro e que rematou no 36. Despois, algúns momentos acertados e moitos malos remendos. Ese “desde 1833” sempre me leva a un despacho de Madrid, con móbeis nobres, con ministros ociosos, con frases obsoletas ou enxeñosas, que pretenderon renovar sen lle dar a man á aldea que nunca, nin en domingo, entrou no despacho. Trazar, trázase moito, se se fai sen poñer os pés na terra é perigoso, sexa nun café ou nun ministerio. Hai maneiras de ver un mapa, maneiras de deseñalo e en 1833 en Madrid semella que foi un ocioso quen cunha regra trazou unha liña vertical e outra horizontal para partir en catro anacos un territorio e non importarlle se todo ía dentro ou rebordaba, sen se deter no mapa físico, natural, no espazo vivido. Sabias palabras as de Cantares gallegos, para lembrarnos o pouco que se tivo en conta a construción dun territorio por un pobo “a quen moitos chaman estúpido”, foi dividida Galiza, o que para moitos era “o máis despreciable e feio de España”. Reivindicouse unha unidade, falouse dunha única provincia, Galiza rebelábase provincialista e revelaba a súa identidade. Fontán andou a terra e trazou o seu mapa e alumeou ás parroquias e hai moitas, só na Estrada, cincuenta e unha. Hoxe perdémonos nos case 439 km² ricos de topónimos na Fonsagrada, con moito menos de cinco mil habitantes. Mais non só se trata de camiñar, moitos pasos poden dar en Badaxoz, máis da extensión de tres provincias galegas. Trátase de que a vella concepción ociosa de Madrid está en vigor, e Galiza, aquel “cortello inmundo” decimonónico, hoxe a praia madrileña, non se trata atendendo a súa identidade. Galiza, hoxe, unha provincia, para ter conta de casa e horta na parroquia abandonada pola man de obra na cidade.
