As árbores que dan de comer lémbrannos a man que nolas ofreceu por vez primeira. Do meu avó teño as variedades de laranxeiras e mazáns que me criaron no Folón, como a palabra mazán, difícil de dicir no galego normativo, que non se corrixe nesta historia, que é a da lingua construída con afecto e memoria para o futuro, coa súa riqueza dialectal. Foi a man do meu pai a que me deu a primeira milgranda ou granada, a primeira que plantou a milgrandeira no pomar; con el, na súa enfermidade, falei do nome que vén dos púnicos e cos grans que son o que comemos do seu interior, que eu imaxinei como glóbulos vermellos, de aí a Punica Granatum, levada polo mundo desde a antiga Mesopotamia. De folla caduca, flor preciosa de cor carmín na primavera, engalanou os xardíns de Babilonia, acompañou as coitas de amor de Romeu na traxedia de Shakespeare e de cuxas pebidas, exactamente 12, me aprendeu Helena Pousa vén a boa sorte como acreditan en Goián, se as gardas durante todo o ano, despois de comer o que se pode do gran a noite de San Silvestre.
Na Alameda de Compostela hai unha moreira e pintan as amoras, unhas encarnadas, outras xa púrpuras; lembro unha moreira ben grande en Carucedo, ao pé do lago que coñeceramos con Paco Macias, cada vez que no mes de xullo ando perto, paso por alí, para meter algunha na boca e celebrar que segue en pé. Moita rapazada de hoxe arríncalles as follas a estas árbores que lle dan verde á paisaxe urbana para aprenderen o proceso vital do que nun punto é un verme de seda. Probeina da man do meu pai.
Foi o avó quen arrincou un figo maduro para que probásemos o saber doce na boca do que nos empeñabamos en arrincar de verde meu irmán máis eu, para premer e verlle aquel líquido branco. Desta figueira plantei outra. Tamén teño unha de figos negros, que eu non lles digo béveras. Cando estiven en Ruanda vin moitas figueiras que nacían do medio das pedras, lembrei o lugar da Pedra Figueira en Carnota e o segredo que nos revelou Mª Xosé Queizán e a Lazo, unha nena lista, e a Sensatanai. Evoco agora a Juana de Ibarbourou que se apiadou desta árbore sen flor, a voz poética que lle di á figueira, fermosa.
Miña tía Carme apáñanos en agosto as abelás no fondo do lugar onde medran as abeleiras, que non son as das amigas das bailadas de J. Zorro ou Airas Nunes, mais os froitos acompañan no Nadal, como as noces, as uvas ou figos pasos. Son da familia dos amieiros ou bidueiros cos que se fan os zocos.
Non vin ninguén coidar tanto unha nogueira como o meu sogro Alfred, nin tampouco ver as árbores das noces, tamén noceiras, tan grandes e fermosas como as de Ober-Hilbersheim, a miña aldea alemá; curiosa é a froita, unha cabeza que contén un cerebro, que prometía desde antigo curar as dores nesa parte humana. Veñen a roliño polo San Martiño, como os magostos, coas castañas ben cumpridas, que tiramos de dentro dos ourizos cando os abrimos cos pés, é unha arte facelo sen te picares. Cocidas pápaas feliz miña nai. Coa primeira castaña din eu soa. A outra, a do castiñeiro das Indias, a que non é de comer, regalouma a man máxica do meu pai e sempre me acompaña, como o recendo da árbore tileira.
Procurade as árbores, pronunciade os seus nomes. Non deixedes morrer nin árbore, nin palabra. Para ter país, avivade a lingua. Non é tempo de apandar.
