Opinión

O reino perdido

A palabra é un lume sen dono. O tempo, unha tristeza sen nome. E o canto, na tradición oral, axúdanos a sentir que vencemos o paso do tempo. Coa palabra centramos a mirada sobre o mundo e dámoslle un sentido que por si só non ten. Ela é a gran broma bufa e abstracta que as persoas temos para burlármonos da morte. E o canto aparece así nun labor, nun fiadeiro, nunha feira, nunha romaría. Ou recollendo as redes do mar, traballando nunha conserveira ou entre as sabas molladas e o arrecendo a xabón dun lavadoiro... Está inscrito na vida e acompaña o noso tránsito por ela.

As cancións da tradición oral galega, coma calquera outra, conteñen daquela unha intención informativa: a contemplación da paisaxe, a evocación dun amor ou unha amizade, un conflito, unha mágoa, unha chanza ou unha perda, unha inesperada ledicia... A complexidade dos sentimentos e as relacións humanas. Moitas cancións pérdense pero outras subliman o seu carácter casual e adquiren tamén categoría artística. Pasan a incorporarse entón ao inconsciente colectivo e fixan parte da identidade dun pobo. Transitan así da tradición oral ao que Malraux, segundo Deleuze, define esencialmente como arte. O que resiste o paso do tempo.

As cancións fálannos do pasado pero cantámolas no presente. E agardan que alguén as cante no futuro. Elas vomítanse cara a adiante e transcenden o espazo e o tempo. Así que no centro do século vinte e no medio da sociedade industrializada, o verso escrito propio da tradición oral emancipouse tamén no país cara ás augas menos tranquilas do folk, a canción protesta ou o rock.

O reino perdido. Se unha rapaza hoxe escoita nos seus cascos Sés, Narf, Uxía, Mercedes Peón, A Banda da Loba, Das Kapital, García MC, O Leo, Malandrómeda ou chega de casualidade aos Resentidos ou aos Diplomáticos, ou á historia dun home namorado que morreu na soidade do monte (Berlai)... Escoita tamén o eco dunha tradición. Esta maniféstase e mestúrase de xeitos diversos e complexos na súa variedade, bebendo de moitas fontes distintas.

Mais moito antes diso, as cancións da tradición oral galega agromaron espontaneamente nas fendas do capital, alleas ao circuíto, apegadas á vida cotiá, en delicados ecosistemas que teñen a súa cerna maiormente no rural. E dáse o paradoxo de que nun momento histórico que será lembrado polas agresións continuas á nosa lingua e á nosa cultura e o desleixo do Goberno galego, nunca tantas persoas e colectivos fixeron parte dun labor compartido por preservar, recoller e divulgar este tesouro da tradición oral galega. Neste camiño conxunto a AELG vén desenvolvendo de xeito regular a través da súa Sección de Literatura Oral as Polafías. Un valioso traballo liderado por Antonio Reigosa e o finado Isidro Novo canda outro nutrido grupo de xente, gravado e transcrito, dispoñíbel integramente na web da AELG. Testemuños impagábeis da xente maior dos lugares en todos os recunchos do país, dende o Baixo Miño á Mariña Lucense, dende a montaña de Ourense á Costa da Morte. Cancións, contos, cantos, sucedidos, interpretacións musicais... Lembro ben o relato de Eladio O Cego, nas Pontes. Nacera no Seixo e perdera a vista aos vinte e un anos. Falaba das parroquias e paisaxes da súa nenez. Quedaran soterradas anos despois nese gran furado ao pé da central térmica, por moito tempo a maior mina a ceo aberto de toda Europa. Relataba o traxecto que facía sen ver para visitar a súa namorada: o son dos paxaros, o roce dos valados, o murmurio do regato, o rumor da xente nas casas. E chegaba sempre onda ela, atravesando a memoria por unha terra borrada, primeiro pola cegueira e logo polo furado. Falaba dun paraíso que xa só existía na súa imaxinación. Un compañeiro seu contaba que unha vez andaban a rozar o millo e sorprendeunos a treboada. Marcharon co traballo a medio facer pero ao día seguinte, o millo estaba todo rozado. Fora o Eladio. Preguntáronlle por que o fixera, de noite. O Eladio respondeulles: pra min é sempre de noite.

Quedam’o reino perdido, cantaba a Concepción do Courel no Romance do Gerinaldo.

Que o noso canto sobreviva ou se perda é labor de todas.

Comentarios