Listaxes, anuncios ou textos legais enchoupados nunha gris linguaxe administrativa; eses son os principais contidos do Boletín Oficial do Estado. Porén, o pasado 9 de agosto as súas páxinas albergaban unha listaxe moi especial que fixo encoller o corazón a moitas familias: os nomes dos milleiros de españois falecidos no campo de concentración de Mauthausen-Gusen, logo da investigación dun equipo liderado polo historiador Gutmaro López Bravo, da Universidade Complutense de Madrid. Algo máis ca un trámite: unha débeda histórica e moral. Unha débeda cuxo pago chega, coma sempre, tarde demais.
Dentro desa listaxe publicada por Sermos Galiza, hai máis dun cento de nomes correspondentes a cidadáns galegos falecidos na súa meirande parte entre 1941 e 1942 (trátase de casos documentados, podería haber máis que non se puideron rastrexar). Persoas que deixaron familia, fillos, parellas que, no mellor dos casos, víronse obrigados a conformarse con deducir que nunca ían volver á casa. Conchi Rey, neta do mariñeiro de Bueu Manuel Rey Cruz, un dos falecidos, lembraba nunha entrevista que a súa avoa nunca puido ser recoñecida como viúva. Persoas que non só non tiveron quen honrara a súa memoria, senón desaparecidos a efectos civís que non figuraban en ningures. Fantasmas da barbarie nazi que non parecían importar a ninguén. Agás a quen os choraba e a quen coñecía ben o inferno dun campo de exterminio. Alguén coma Mercedes Núñez.
A figura de Mercedes Núñez Targa (Barcelona, 1911-Vigo, 1986) é unha gran descoñecida, pero resulta imprescindible nesta historia. Sen a súa contribución, os galegos nos campos de exterminio seguirían ser ter nome. Mercedes era filla dun ourive de Bergondo que emigrou a Barcelona. Malia ter nacido en Catalunya, nunca deixou de sentirse galega nin de exercer como tal. Militante do PSUC, exerceu como secretaria de Pablo Neruda cando foi nomeado Cónsul de Chile na Cidade Condal. Foi detida en 1939, pasou polo cárcere de Ventas e refuxiouse en Francia. O seu fillo Pablo Iglesias e a súa nora Ana Bonet narran no libro Destinada al crematorio (editorial Renacimiento, con prólogo de X. Alonso Montero) cómo Mercedes foi deportada e se librou in extremis de morrer no campo feminino de Ravensbrück logo de vivir en condicións infrahumanas. Arrastrou toda a súa vida unha tuberculose desde a súa liberación en 1945. Pero iso non foi todo o que volveu con ela do horror nazi. Xa instalada de novo en España trala morte de Franco, iniciou un minucioso e extenuante labor de identificación dos galegos que pasaran por Mauthausen. Casa por casa, verba a verba. Foi delegada en Galicia de Amical Mauthausen, a asociación que agrupa os exdeportados republicanos deste e doutros campos de concentración do nazismo, así como a familiares e amigos de falecidos e superviventes. Contabilizou máis de 200 galegos e morreu sen ver completada a súa tarefa. Esta listaxe que agora coñecemos, coas súas limitacións, non pode ser analizada sen contextualizar a vida e a loita de Mercedes. Coma a de tantas mulleres decisivas e silenciadas.
Todas as persoas que saen nesa listaxe merecen ter un oco na Historia (malia que sexa nas súas páxinas máis negras). Pero non basta con lembrar, tamén hai que coñecer, reparar e sobre todo, educar. Nun momento no que os populismos agroman, a desmemoria substitúe a falla de argumentos e a ignorancia inza as redes sociais, poñer nome ás vítimas da barbarie permítenos empatizar, ser conscientes da súa dimensión. Dado que o que non se nomea non existe, dotar de individualidade a aqueles números anónimos que eran os presos de Mauthausen supón volver ao camiño de ser nós mesmos. Nomear convértese aquí nun sinónimo acaído do proceso de construír a Historia. E facelo desde abaixo, que é como se manteñen en pé os bos alicerces.
Vai por eles. In memoriam. Dignidade, xustiza e reparación.
