Xa case estou prendida nos corenta e aínda hai cousas que non comprendo. Non comprendo, por exemplo, pasar pola vida como unha maleta pola fita transportadora de calquera aeroporto, fofa de paixón e deixada. Non entendo a docencia sen remangarse como para fregar, ceifar, sachar a terra. Tampouco entenderei nunca escribir sen facer declaracións de amor, de intencións, de rendas, listaxes como para ir ao mercado. Non ser animal e animalista e un pouco besta. Non entendo que se deoste a infancia e todo o que nela se ten ganduxado xusto cando sobrepasamos a pubertade e acadamos o mal de altura da titulite. E, nestes días, ao poñelo todo por xunto na figura dunha soa persoa para avaliala -eu sempre véndoo todo como un pro-, non consigo comprender os contras, a polémica e a crítica que se pretende suscitar e que ten relegado a figura de María Victoria Moreno a unha secundarización mesmo humillante dentro das nosas letras. Estivo sempre aí, si, pero como de recheo.
Con autocompracencia recorreron a ela para encher a boca exemplarizando nos currículos escolares, nas programacións docentes, nos libros de texto pero, cando se trata de abandeirar toda unha República de Letras durante un ano enteiro e engrosar un formigueiro de méritos, iso xa é outra historia e que sexa muller, que traballase para unha escrita considerada de segunda orde, semella deslustrar un pouco a efeméride.
Non consigo comprender os contras, a polémica e a crítica que se pretende suscitar e que ten relegado a figura de María Victoria Moreno a unha secundarización mesmo humillante
![Publicidade 195634]()
Vaiamos polo miúdo, con paixón, arremangadas, declarándonos con amor e facendo listaxe dos pros. Non vou falar con gravidade da súa obra nin afondar na súa importancia literaria nin filolóxica porque xa haberá medios e argumentarios máis sesudos que se ocuparán diso en vindeiras datas; eu só quero transmitir as raiciñas, esas partes que non se vén, as que ao arrincar de callo unha planta que molesta adoitan ficar chantadas na terra esquecidas e inapreciables para provocar que a planta rebrote despois dun tempo e se temos un algo de paciencia. Son xusto aquelas que parecían febles as que facían un traballo nutricio e estrutural de base na propia planta.
“Non tiveches nunca a impresión de que había dentro de ti algo que quería voar?”
María Victoria Moreno (Valencia de Alcántara, 1941-Pontevedra, 2005) deixou dito “Ningunha lingua me necesita a min” e a estas alturas afirmámola imprescindible para a dignidade deste sistema literario feble, en parte, pola súa misoxinia. Precisamente a súa modestia e sinxeleza fan resaltar máis a paixón por unha lingua e un lugar que a acolleron afacéndoselle ás contornas do corpo e do pensamento e grazas aos cales puido soñar o seu primeiro libro en galego (Mar adiante, 1973), ou que a fixeron sobreporse á absurdez de teorías machistoides que aluden á ósmose inversa e coleito polo que unha muller non pode definirse políticamente á marxe do seu compañeiro. Por iso antologar poetas novxs, nacionalistas e comunistas, nunha edición bilingüe para que todo o estado coñecese a situación vital e estado de saúde da poesía galega dos anos setenta, foi no seu tempo unha acusación e non un merecido aplauso.
A estas alturas afirmámola imprescindible para a dignidade deste sistema literario feble, en parte, pola súa misoxinia
Contra o entusiasmo vén o desmérito e parte dese desmérito subxace na acusación infundada de que ficou estancada na literatura infantoxuvenil (por que esta reflexión soa a acusación no seu caso e a laudatio se falamos de Fernández Paz ou de Neira Vilas?). Non esquezamos que o fixo por vontade propia e cultivando simultáneamente outros xéneros, como a poesía, a novela curta, o diario, con moi boa fortuna.
E cultivar, as que vimos de andar segando sabemos que ten raíz e orixe na palabra cultura e, María Victoría, de cultura amplísima e tamén xenerosa, foi cativadora de rapazada a través de dúas canles: a docencia, nun ti a ti diario co alumnado dos centros nos que ensinou e coas propias familias nas que interviu cunha enorme personalización do seu traballo. Tamén a súa ponte docente provén doutra marxe que aquí, grazas á pervivencia que dá a escrita, aínda se mantén: a prescrición da súa obra mesmo a día de hoxe como recomendación nas aulas.
María Victoria ensinaba desde dentro e desde fóra dos centros de ensino. Desde a palestra e desde o andel. Formou mulleres e homes, futurxs docentes, escritorxs e tamén anónimxs que regan unha raiciña de amor do seu recordo. É curioso como presentación tras presentación da Biografía escrita por Eli Ríos e ilustrada por Eva Agra para a colección Mulleres Bravas da Nosa Historia de Urco Editora ou argumento vougo tras argumento reseso nas redes sociais tras a posibilidade do seu nomeamento como 55ª homenaxeada nas Letras Galegas, este bosque anecdotario non deixa de medrar, e son precisamente esas anecdotas extraliterarias -que grazas á proximidade no tempo da autora enriquecen o estritamente filolóxico, xa que quen puidera ter esa mesma experiencia case táctil doutras, Rosalía de Castro, Francisca Herrera, María Mariño- as que tratan de derrubar os méritos literarios dunha autora que pode manterse en pé cunha única folla do seu nutrido currículo contra a embestida de calquera outro rival. Non se trata de rivalizar. Trátase de facer xustiza.
María Victoria ensinaba desde dentro e desde fóra dos centros de ensino. Desde a palestra e desde o andel
Xa non vou falar das tres contra dos cincuenta e pico, do reintegracionismo ferido contra o feminismo exultante, eu falaba dun bosque que abrollou de novo tras roturar e deixar morta a terra como uns dez anos (estupidamente por outra banda) perdendo o esencial das persoas e o máis efémero que é o extraliterario. Porque o demais está nos libros.
“Calarán os paxaros de aquí a pouco/sairá do forno o pan do noso día”
Eu vin falar da historia de amor que esta muller procurou con todo o seu mundo inmediato, desde as crianzas até os animais a quen consideraba almas puras e emocionais con dereito a voz propia. Desde a ensinanza até o amor que fai retroceder a morte no seu xogo de aproximacións. Desde as palabras até as persoas. Desde o compromiso até os perigos que conleva, que a ameazaron e mesmo derrubaron a porta que deu intimidade da súa casa. E vin falar das súas escollas, de como foi debullando a súa biografía de nena fronteiriza nunha raia esluída na Estremadura de posguerra e decidiu o que non: crueldade, inxustiza, represión e acritude e isto deu paso ao si, que soubo abranguer co seu carácter máis tamén coa súa escrita e carácter docente: a voz propia das criaturas insonorizadas na escrita imperante, a aproximación das rapazas aos seus protagonismos, a intelixencia emocional, o activismo cultural coa voz e as mans molladas e non simplemente sentada atrás dun escritorio.
Todo, efectivamente, extraliterario. Así como o son os afectos, as estradas secundarias polas que conducir igual que polas marxes do sistema. Extraliterario como as raiciñas, esas das que tamén provén a palabra radicalidade que afianzou, para a nosa fortuna, a María Victoria Moreno na nosa lingua e no noso sistema literario como unha pioneira que decidiu traballar desde esa raíz que é a LIX, unha base de adestramento dxs lectorxs do futuro, un berce de criterio onde a escrita ten máis que saúde.
“Alguén chamou por min dende as estrelas”
Lembro aquí unha lenda escoitada á marabillosa narradora oral Charo Pita, onde dicía que no medievo, para que as construcións non se derrubaran, os mestres construtores adoitaban soterrar nos alicerces almas puras (e vivas), cativxs e mulleres, as máis das veces. Esta cruel historia lévame a facer unha analoxía menos perversa e pensar que para que o sistema literario non se derrube, xs mestrxs construtorxs han de envolver esas almas puras e traballar nesa base, confiando no seu poder de equilibro e suxeición, e encomendar a altura, o vigor, a forza da edificación toda a esa pequena alma, tal como ela, María Victoria Moreno, fixo construíndo sobre xs nós cativxs xs adultxs do presente que agora a celebramos.
