O 18 de abril de 1923 escoitábase por primeira vez o pranto dunha nena no fogar duns emigrantes galegos de Muras en Cuba. Era o día de Santa Antía e con ese nome foi bautizada a nena: Antía Cal Vázquez. Ninguén coñecía na familia tal nome.
Medrou Antía polas rúas de La Habana entre xeados tropicais e películas no cine do barrio. Con nove anos subiu nun barco e desandou o camiño da emigración. A casa de Muras era posta de correos, taberna, parada na que se detiñan viaxeiros, tamén fonda na que quedaban por uns días algúns destes camiñantes. Un deles, chamado Aníbal Otero, andou polos camiños de Muras rexistrando a fala daquelas aldeas. A adolescente Antía serviulle de guía e unha tarde o xove dialectólogo preguntoulle se sabía o signficado do seu nome. Antía algo avergoñada díxolle que non. Soubo por el que o nome era grego e significaba flor. Por fin podía contestar cando lle dixesen aquilo que tanto a molestaba: “Antía? Pero que nome é Antía?”.
Antía Cal medrou e foi á Universidade, esa da que ela dicía “A universidade deixou en min un mal recordo e moi pouca ciencia”. Eran anos escuros e os mellores profesores ou foran asasinados ou estaban no exilio.
Coñeceu a Antón Beiras e casaron. Tiveron catro fillos e aprenderon que triste era vivir nun país no que non había ningún modelo educativo alternativo. Só se podía escoller entre a escola franquista ou a escola máis franquista aínda. Non era o que querían para os fillos e mandáronos estudar a Inglaterra. Antía viaxou por Europa e dun xeito case casual deu cun pedagogo que ordenaba o legado de Pestalozzi en Xenebra. Mandouna á UNESCO e animárona a fundar un colexio que trouxese a Vigo un modelo escolar diferente.
Xogou nun único movemento toda a fortuna que seu pai fixera en Cuba e puxo en marcha unha experiencia pedagóxica sen precedentes. Todo ou nada nunha soa xogada. Unha escola laica, na que os nenos e as nenas xogaban e estudaban xuntos, un centro educativo multilingüe no que un sistema de bolsas permitía que nenos sen recursos compartisen aula cos nenos da burguesía. Anos difíciles nos que os inspectores entraban no Rosalía na busca de calquera excusa para poder fechar ese colexio no que non se cantaba o Cara al Sol, no que non había crucifixos pendurados das paredes e no que todos eran aprendices de demócratas, porque como o vello profesor de Xenebra lle ensinara “A democracia apréndese no parvulario”. Foron os anos dourados da escola Rosalía de Castro. As aulas chamábanse Castelao, Bóveda, Mariñeiros, Labregos…
Co tempo chegou a xubilación. O país esqueceuse dela. Nunca a chamaron para formar parte do Consello Escolar da Galiza, para pulsar o seu parecer sobre os temas da actualidade educativa que ela seguía con tanto interese. Que diferencia co que fixo Cataluña coa súa amiga Marta Mata!
Nos últimos anos rescatouse a súa lembranza timidamente. Algún premio, algunha entrevista, a película A Palabra Xusta que dirixiu Miguel Piñeiro… axudaron a que o nome de Antía volvese resoar.
Cando A PALABRA XUSTA se exhibiu en Las Naves del Matadero en Madrid esgotou entradas todos os días, as colas eran diarias e un deses días, segundo me ía achegando ao lugar da exhibición, presenciei unha conversa que me quedou gravada. Dous homes miraron sorprendidos a fileira de xente que agardaba para coller entrada.
-Es la cola de La Palabra Justa.
-¡Joder con la pedagoga gallega!
Foise Antía Cal, a pedagoga que fundou o Rosalía. Unha muller valente que as escolas de emprendemento non poñerán como exemplo. Hai que ser unha grande emprendedora para apostar todos os aforros familiares á creación dunha escola libertaria no medio dunha ditadura.
Hoxe a Galiza está chea de Antías. Ningunha ten que escoitar que lle digan coma a ela: Pero que nome é Antía? Moitas non saberán que o seu nome se propagou a través do exemplo de Antía Cal. Os bos exemplos sempre deixan fonda pegada. Grazas, Tita, porque verdadeiramente estamos necesitados dunha sementeira de flores. Grazas, polo teu exemplo. Podes marchar tranquila, Tita, valente traballo o que deixaches feito!
