Dende o cerne da noite máis negra e grave chegan os ecos da barbarie, do conclave da angustia.
Negras son as xeadas ondas do anoxado océano que expele os inchados corpos dos afogados. Negros os ouveos desgarrados das carpideiras.
Negras son as roupas talares dos augures transmutados en barbantesas que vociferan as súas terríbeis profecías na húmida penumbra do templo, depredadores de almas. Negros os demos, negros os monstros que se materializan coas feroces palabras. Negro é o fume dos cirios, negras as doas do rosario, negras as efixies, enrugadas e esvaídas, desas vellas que escoitan, arrepiadas, as descricións do inferno do Alén.
"Todo é un buraco negro que devora, como Saturno aos fillos, a ilusión, a esperanza, a liberdade, a luz. O inferno de Dante".
Negras son as mitras e as ínfulas dos que pontifican –rostros grotescos- sobre a doutrina do crucificado (que se revolve na cruz, víctima impotente, ao ver que, no seu nome, negras sombras disparan nas congostras na noite, asasinando ideais). Mentres, outras negras siluetas desfilan, como tarántulas desafiantes, ataviadas con sudarios azuis e pardos, portando medallas ferruxentas, nas calellas nas que o sangue derramado, noutrora vermello e luminoso, deixou un escuro ronsel de viúvas e orfos amortallados pola definitiva ausencia.
Os cánticos son misereres ou réquiems. As campás, en cruel monotonía, sempre tocan a morto.
E perdidos nas paraxes asoladas desa presenza abafante, mentres uns se resisten a seren membros do séquito de homes derrotados, alzando os seus puños –aínda que sexa na escuridade da alcoba, aínda que sexa no máis profundo do pensamento-, covardes claudicantes conforman unha procesión de amolecidos parias, marionetas pendurando dos fíos vergonzosos dun poder lamacento; acólitos do cancro que non escoitan, nas súas veas baleiras, o berro desesperado da Terra azul, que esmorece na penuria, na inxustiza, no caos.
Uns, apreixan no regazo a outros seres aos que protexen desa noite tan fría; outros, os transportan para sacrificaren no altar da nova orde.
Todo é un buraco negro que devora, como Saturno aos fillos, a ilusión, a esperanza, a liberdade, a luz. O inferno de Dante.
Hai un neno que mira, sempre á espreita. Agochado. Hai un neno que absorbe, que nunca esquecerá ese negro Teatro do mundo.
"Comprendeu (como García Márquez) que a patria da súa arte era a infancia. Demiúrgo de si mesmo, portador da lámpada marabillosa valle-inclanesca".
Ese neno, xa home, sentiu que debía ser álveo desas vivencias, ser chamán dese magma asfixiante que almacenaba, tenso, na redoma da memoria. Necesitaba, como o alquimista, transmutar a dor en arte. Necesitaba, como William Blake, dar saída a tanta febre interior, a tanta experiencia. Necesitaba mestres, hierofantas, que o iniciaran nos misterios da maxia da Arte. Non precisou a Freud. As pantasmas de O Bosco e de Goya, de Gutiérrez Solana, de Laxeiro ou Picasso, o guiaron (tamén recendos de Ernst ou de Chagall)....
Sen embargo, Ayaso será Ayaso.
Comprendeu (como García Márquez) que a patria da súa arte era a infancia. Demiúrgo de si mesmo, portador da lámpada marabillosa valle-inclanesca, (e sempre próxima a poderosa columna de Lucía), creou, nunha mesta nada de milleiros de papeis brancos, en enxurrada desbocada de recordos e trazos, toda unha enciclopedia de seres. Sempre seres. Naturais ou deformes. Sarcásticos ou tristes. Reais ou imaxinados. Non é Ayaso pintor de paisaxes, nin de arquitecturas, que asoman de maneira moi ocasional na súa obra. Non creo que sexa tampouco un pintor etnográfico, ou antropolóxico, que queira representar nas súas obras, dunha maneira deliberada, rituais sanadores, prácticas esotéricas rurais ou cerimonias relixiosas. Como na escritura automática, xorden do seu lapis, do seu pincel, todas as impresións da infancia sufrida na peor etapa da “longa noite de pedra” e nolas presenta, como nos esperpentos, sen dulcificacións, tan crueis, tan absurdas, tan espantosas como a Viana del Prior das Comedias Bárbaras de Valle.
Mesmo en obras que son debedoras da cultura libresca (as lecturas de Lorca, por exemplo), utiliza os mesmos códigos, e poderíamos cambiar o Guadalquivir polo Miño sen que mudase o sentido da mensaxe.
A súa obra é demoledora. Ningún artista galego plasmou con tanta claridade e extensión o que representou socioloxicamente o primeiro franquismo, o poder da barbarie. Ninguén como el denunciou (aínda que quizais ser ter conciencia de facelo) o papel opresivo da Igrexa. A súa obra, profundamente anticlerical –na miña opinión- non é, sen embargo, antirrelixiosa. Porque as víctimas son Xesús, -sempre crucificado- e as mulleres –o pobo-.
"A súa obra é demoledora. Ningún artista galego plasmou con tanta claridade e extensión o que representou socioloxicamente o primeiro franquismo, o poder da barbarie".
Resulta interesante tamén que se autorretrate a miúdo nas súas obras. Non é por narcisismo. Non precisamos da psicanálise para explicalo. Creo que o que nos di é que non é un voyeur, alguén que curiosea na escena, senón unha testemuña veraz de que aquelo que vemos, pasou.
Como a vida, os seus autorretratos amosan tamén o paso dos anos. Aquel Ayaso dos 60 espreita hoxe con lentes, os cabelos xa brancos. Pouco a pouco, despois de tan longa terapia para liberar a dor, fermosos nenos e galanas monecas, cada vez máis habituais nos seus debuxos, amosan a calma da vellez. E cultiva a cálida xeometría do dominó na baiuca de sempre, cos amigos de sempre. (Pero non nos fiemos. Sorpresivamente, algún serodio trasno, algún demo perdido agroma do pasado, a través dos seus ollos irónicos, e pide a inmortalidade).
Confeso que a súa obra impresionoume cando a vin por primeira vez. E cada día que pasa, máis me asombra. E aínda que non é estraño comprobarmos como tras dunha grande obra (pictórica, musical, literaria...) se pode agochar unha persoa humanamente pouco edificante, no caso de Manuel Ayaso a persoa é aínda mellor que a obra. Humilde, xeneroso, cordial, sincero.
Son feliz de que me teña como amigo.
