Na noite pecha
E queda do verán
O son do haiku
Tomiyasu Fusei
Tradución de Xoán Abeleira (Nierikate, 2016)
A bibliotecaria Sadie Peterson Delaney empregou a lectura de textos literarios como terapia con veteranos de guerra afroamericanos no hospital de Tuskegee (Alabama) entre as décadas dos 20 e 50 dos século pasado. Esta muller negra, pioneira, definiu a biblioterapia como "o tratamento dos pacientes a través de lecturas seleccionadas".
O termo biblioterapia etimoloxicamente reúne do grego biblión, libro, e therapeía, asistencia. O escritor antiesclavista, psiquiatra e sacerdote norteamericano Samuel Crothers empregouna por primeira vez no ano 1916 nun contexto sanitario. Desde o Antigo Exipto atopamos referencias á lectura como cura, tamén na Grecia Clásica ou durante o Imperio Romano. Pais do pensamento premoderno como Aristóteles e Cicerón recoñeceron a catarse pola lectura, o primeiro, e as virtudes terapéuticas da escrita, o segundo. O emprego da lectura e da escrita como terapia é unha idea antiga. Aproveito aquí para recomendar unha lectura acaída que abre os Momentos estelares da humanidade de Stefan Zweig sobre o prócer romano, a súa relación coa escrita, e a súa decisión última de non exiliarse e morrer como mártir da República romana. Nestes intres tenebrosos e bárbaros, a escrita de Zweig sobre Cicerón é terapia política para militantes, simpatizantes e observadores asustados.
Fai moito que a biblioterapia saíu dos hospitais para desenvolverse nas bibliotecas e librerías. As autoras do Manual de Remedios Literarios, Ella Berthoud e Susan Elderkin, suman unha definición actual, sinxela e práctica cando concretan a biblioterapia que elas practican como "prescrición de novelas para doenzas da vida". Ambas as dúas apostan pola ficción que cura ou polo menos axuda no padecemento das doenzas máis variopintas. Berthoud e Elderkin receitan ler O verán sen homes, de Siri Husvedt, para lidar co adulterio; Baixo o volcán, de Lowry, para o alcoholismo; Vinte mil leguas de viaxe submarino, de Verne, para a alerxia ao pole; O ceo protector, de Paul Bowles, contra a letarxia; 1Q84, de Murakami, para recuperar o interese estragado e a ilusión amorosa; Siddharta, de Herman Hesse, contra a anguria existencial; A perla, de Steinbeck, contra a avaricia; o Ensaio sobre a cegueira, de Saramago, para superar o medo ao compromiso. Para a depresión receitan ler A campá de cristal, de Silvia Plath, para aqueles que, insatisfeitos, perseguen a felicidade sen atopala, prescríbenlles ciencia ficción, o Farenheit 451, de Ray Bradbury; contra o medo á morte escollen as Metamorfoses, de Ovidio, e contra o odio, máis ciencia ficción, o 1984, de Orwell.
As entradas por orde alfabética deste manual son deliciosas ademais de terapéuticas, moitas conteñen unha dose humorística concentrada para que deixemos de pensar na enfermidade e, durante e despois da lectura, apañemos outros puntos de vista sobre a doenza para incorporar pequenos e benéficos cambios de pensamento e acción.
Os libros sálvanos en momentos duros. É sorprendente matinar sobre os libros que escollemos nas situacións de desamparo. Na perda ou na traizón, aí están os libros para acougarnos, renovarnos e lanzarnos outra vez á partida. Podemos ler nos peores intres contra a dor. A lectura e a escrita, sabémolo, non substitúen a terapia psiquiátrica ou psicolóxica, pero sen lugar a dúbidas axudan a amar, comprender, pensar e actuar.
Moito coidado con ler libros velenosos, aqueles que nos enfrontan, aqueles que inducen contra o distinto, coidado cos que escriben para manipular e violentar. Deberíamos elaborar unha lista de velenos literarios sen obxectivo de censura, tamén recoñecer que ler mala literatura é un tormento. Coidado coas prescricións obrigadas nas escolas, os primeiros libros receitados deberían ser sorprendentes, asombrosos e sempre, sempre escritos orixinais ou traducidos na prosa ou na poesía da mellor calidade.
