[Manuel Martín García, médico especialista de Atención Primaria de Marín]
[Xosé Mª Dios Diz, médico especialista de Atención Primaria de Outes]
Antes da pandemia causada polo coronavirus, a Atención Primaria (AP) atravesaba unha profunda crise, consecuencia dos recortes orzamentarios ocasionados polo PP (apenas é o 12% do gasto sanitario); limitacións de acceso a probas e recursos diagnósticos; listas de agarda escandalosas cos especialistas, irracionalidade e deficiencias na composición dos profesionais dos Equipos de AP; sometemento aos intereses hospitalarios que limitan o importante papel da AP no Sistema Sanitario Público en Galicia.
Coa pandemia que desbordou hospitais (e UCI), a AP demostrou a importancia de dispoñer dun nivel asistencial universal, próximo á poboación e coñecedor do historial de saúde de persoas, familias e comunidades. Durante a crise, a AP identificou contaxios e contactos. Fixo o tratamento e seguimento das persoas infectadas sen gravidade nos seus domicilios, evitou o colapso das camas dos hospitais moi recortadas polos Gobernos conservadores, atendeu outras patoloxías e resolveu as dúbidas e temores da poboación por vía telefónica. E todo, coa falta de persoal nas diferentes categorías profesionais.
Nesta situación, pensamos que o esforzo para restablecer a normalidade do sistema de saúde, supoñería un importante impulso para a reforma e mellora da AP, e dounos esperanza… Pero a realidade foi por outro camiño durante a pandemia, pois as e os responsables políticos non foron quen de encontrar solucións axeitadas para o tratamento de algo para o que non estabamos preparados; e cales foron as causas:
1.- A maioría de Comunidades Autónomas (CCAA) pecharon Centros de Saúde, concentrando nalgúns deles os servizos de chamadas telefónicas, coa finalidade de evitar contaxios do persoal e da poboación usuaria.
2.- As autoridades dalgunhas CCAA, ademais de pechar os centros de saúde, utilizaron os profesionais dos mesmos, nos chamados Hospitais de Campaña, onde desempeñaron unha actividade irrelevante e subalterna.
3.- Substituíuse a consulta presencial pola telefónica (nalgúns centros telemática) controlada polo persoal administrativo que realiza o cribaxe e distribúe as demandas entre os diferentes profesionais dos equipos. Moitos centros de saúde, non realizan consulta presencial ou mesmo teñen lista de agarda para levala a cabo. O argumento utilizado para adoptar esta medida, foi “evitar contaxios nos centros de saúde”.
4.- Como consecuencia, gran parte dos centros estiveron baleiros durante esta crise, sen atender pacientes con outras patoloxías nin aos programas de crónicos, da muller ou das crianzas sas. Coa chegada do verán e diante da falta de persoal por vacacións ou baixas laborais, pecháronse consultas, chegando nalgunhas a situacións límite como que de 7 facultativos só un pase consulta (O Grove).
5.- En moitas CCAA o rastrexo para identificar os contactos das persoas infectadas foi privatizado e asignado a empresas multinacionais (como Quirón ou o Grupo Konecta), ou simplemente non se realiza. Nas que isto non ocorreu, a falta de persoal nos centros de saúde fai imposible esta actividade que esixe tempo para poder levala a cabo con seguridade e eficacia. En Galicia, Feijoo dixo que tiñamos “6.108, rastrexadores”: poucas veces unha mentira tan grande tivo tanto eco no Estado español... e crérono! Agora, pide axuda ao exército... vaia xestor!
6.- A coordinación do persoal rastrexador coa Atención Primaria foi débil ou nula: non existe a necesaria coordinación deste nivel cos Servizos de Saúde Pública, imprescindibles para a vixilancia epidemiolóxica e a identificación temperá de novos casos.
7.- A falta de recursos de xestión nas Áreas Sanitarias, impediu ou limitou a coordinación dos servizos de AP, cos hospitais, saúde pública e autoridades locais con recursos para a información ou a intervención social, nunha pandemia que esixía unha intervención pluridisciplinar e sociosanitaria.
8.- Segue sen poñerse en marcha a participación cidadá, na planificación, desenvolvemento e control das actividades dos Centros de Saúde o que impide a colaboración da poboación e as súas organizacións na loita contra a pandemia. Mantense a medicalización da actividade sanitaria, centrada na consulta médica (agora telefónica) o que impide a implicación social no control dunha pandemia que ten moito que ver co comportamento social e co cumprimento das recomendacións dos servizos de epidemioloxía.
9.- A AP apenas prestou asistencia ás persoas ingresadas nas Residencias de Maiores, en boa parte en mans de multinacionais, fondos de investimento, fondos voitre e da Igrexa. A falta de persoal, a masificación e as trabas para ingresar en hospitais, así como que as persoas contaxiadas nas mesmas disparou a mortalidade nos e nas residentes, que sofren unha inaceptable discriminación ao perder o dereito á atención sanitaria pública.
10.- As Comunidades Autónomas non incrementaron os orzamentos de primaria, nin crearon as novas prazas nos Centros de Saúde (especialmente de enfermaría), necesarias para prestar coidados e asistencia nos Centros de Maiores ou nos domicilios das persoas afectadas. Descoñécese que parte dos novos fondos destinados a combater a pandemia están destinados a AP.
Pois ben, en lugar de reorientar o esforzo para a recuperación do Sistema Sanitario Público, profundamente danado polas políticas de recortes, perpetradas polos gobernos do PP, parece “apestarse” a AP, desde as Administracións (e algúns grupos profesionais corporativos) limitando a demanda asistencial pública con diferentes medidas, como:
Limitar o acceso á atención, transformando o persoal administrativo nunha primeira barreira para seleccionar quen e cando debe ser atendido (cribado). Nalgúns centros a limitación de capacidade obriga os pacientes a facer cola fóra dos centros. En moitos Centros de Saúde non se pode facer o dobre circuíto de acceso o centro.
Transformar a maior parte da demanda en consultas non presenciais (telefónica ou telemática), mesmo con listas de agarda para as mesmas. Substituír a consulta presencial pola telefónica ou telemática (algunhas organizacións propoñen que “sexan o 80% da demanda”), dirixidas esencialmente ao persoal médico. En moitos centros de saúde non hai consulta presencial co paciente e teñen demoras de máis de 10 días para a consulta telefónica. As barreiras de acceso á AP favorece a privatización, a fuxida das persoas con maior capacidade económica aos seguros privados (supera o 20% da poboación) e a discriminación dos grupos con menor capacidade económica. Á parte, da dificultade da xente maior de acceder as novas tecnoloxías e a non dispoñibilidade de Internet en moitísimos lugares de Galicia.
Contacto e a relación médico-paciente constitúe un dos alicerces esenciais da AP, polo que manter esta modalidade de consulta telemática, como base da atención, supón unha enorme limitación da accesibilidade, racionalidade e calidade do modelo.
Continúase recortando a actividade e responsabilidade da AP dentro dun sistema externalizado, limitando as actividades propias da AP como a vixilancia epidemiolóxica, o rastrexo de contactos, a solicitude de probas (como as PCR) ou a atención das residencias de maiores.
Perpetúase un modelo obsoleto e medicalizado, de escasa capacidade resolutiva, irracional e con problemas de calidade, que non responde as necesidades e demandas sociais.
Que propostas consideramos importantes?
1. Incrementar de xeito urxente o orzamento sanitario, destinando a Atención Primaria e que a maior parte do novo investimento sanitario, sexa destinado a recuperar o sistema tras a pandemia. O obxectivo sería alcanzar o 25% do orzamento, en 5 anos.
2. Contratar e acabar coa precariedade laboral do persoal, dimensionando os equipos multidisciplinarios, para acabar coa medicalización da atención e responder ás necesidades de saúde da poboación.
3. Incrementar a responsabilidade da AP con novas funcións (vixilancia epidemiolóxica ou atención ás residencias de maiores), actividades (promoción, prevención, rehabilitación, atención á cronicidade, educación para a saúde) e incorporar novos recursos e profesionais como os e as fisioterapeutas, a psicoloxía clínica, traballo social, logopedia, atención temperá…
4. Mellorar a coordinación da Atención Primaria co resto de servizos sanitarios como Saúde Pública e Hospitais, e non sanitarios como Traballo Social ou Atención á Dependencia.
5. Desenvolver o Modelo Comunitario, incorporando á poboación á planificación, desenvolvemento e control das actividades de saúde, coa colaboración dos recursos da comunidade, para actuar con eficiencia sobre os determinantes da saúde.
6. Mellorar a accesibilidade, acabando coas listas de agarda, mellorando as áreas administrativas de apoio á atención e limitando a consulta telefónica ou telemática a actividades complementarias que non limiten ou interfiran coa necesaria relación persoal e presencial entre traballadores de AP e a poboación, e que non discriminen aínda máis, ás persoas maiores ou con dificultades culturais e formativas, para o manexo das novas tecnoloxías. Implementar a Participación Cidadá, nos Consellos de Saúde de Área e no Consello de Saúde de Galicia.
7. Optimizar de maneira inmediata as conclusións do Consello Técnico de AP de Galicia, onde as 16 Comisións Técnicas de traballo teñen o borrador do Novo Modelo de AP de Galicia.
Se non facemos unha forte presión social e profesional para conseguir cambios de calado e non só de boquilla, a nova realidade pospandemia pode deteriorar aínda máis os problemas que vén arrastrando desde hai moito tempo a Atención Primaria. De nós depende!