O triunfo electoral de Hugo Chávez nas recentes eleccións presidenciais en Venezuela habilita un debate sobre os cambios económicos, o seu rumbo e os seus beneficiarios.
Quedou moi claro na campaña electoral e no balance do resultado, as opinións favorables ao rumbo da revolución bolivariana e as súas críticas, mesmo máis aló de Venezuela. Case podemos mencionar o episodio como un acontecemento mundial. Non daba o mesmo para uns e para outros o resultado.
A derrota do chavismo tería representado unha esperanza para as clases dominantes locais, rexionais e mundiais para reencauzar a Venezuela e o seu petróleo na lóxica de acumulación e de dominación imperialista. Saliento iso porque aínda vendendo petróleo a EEUU en grandes cantidades, o réxime actual de Caracas non se subordina á lóxica de dominación global de EEUU, máis ben confróntaa.
Pola contra, o triunfo bolivariano outorga novos aires ao rumbo polos cambios na rexión. O pasado 12 de outubro, Evo Morais, presidente do Estado Plurinacional de Bolivia, denunciando aquel 12 de outubro de 1492 trouxo a conto a realidade do presente e sinalou que hoxe “ter relacións coa Embaixada de Estados Unidos é como unha caca”. A réplica do poder mundial non se fixo esperar, dentro e fóra de Bolivia.
Do cambio político ao cambio económico
É que América Latina en proceso de “cambio político” necesita, ademais de consolidalo (no sentido que afirman estas eleccións venezolanas), avanzar no “cambio económico”, sexa o Socialismo do Século XXI proposto por Venezuela, ou o Socialismo Comunitario sustentado desde Bolivia.
Non se trata só de decisións nacionais deses países, senón da capacidade da rexión por liquidar a herdanza neoliberal da institucionalidad xestada nos anos 80 e 90. Claro que algúns imaxinan que se pode criticar e enfrontar ao neoliberalismo desde o capitalismo. É parte das ilusións que sosteñen a independencia dentro do capitalismo.
Tanto Venezuela como Bolivia propóñense o tránsito do capitalismo ao socialismo, cada un cos seus adxectivos, que reportan á súa historia e tradicións, pero coincidentes no rumbo da transición ao socialismo.
Iso supón desarmar os vínculos estruturais da orde social vixente, ao interior dos países e no vínculo co resto, o que impacta no proceso de integración rexional.
Recentemente Ecuador foi demandado polo CIADI a cumprir cunha sentenza ante a demanda dunha transnacional. Unha cousa será a loita solitaria desde o Ecuador ante o CIADI, ou a activa solidariedade dos países da rexión.
Tanto Bolivia, Venezuela, como Ecuador retiráronse do CIADI, ademais, Brasil nunca asinou o protocolo de adhesión, co que xorde o interrogante sobre a lexitimidade que lle outorgan a ese ámbito da dominación outros países, os que continúan subordinados á lóxica de defensa das transnacionales que opera no CIADI e o seu mentor o Banco Mundial.
Trátase de organizar a transición en dous carrís simultáneos, o nacional e o rexional, como forma de discutir e disputar desde a rexión a orde mundial.
A nivel nacional precísase desarticular o poder das transnacionaís, organicamente articuladas co poder económico local, sexa o tradicional oligárquico, como o burgués moderno, ou o especulativo.
É curioso, por exemplo para o caso arxentino o fortalecemento do sector bancario, con excedentes que o afastan da crise do 2001 e proxéctano no presente como un dos emprendimientos con maior rendibilidade. De onde sae esa renda? Non estará asociado ao usurario marxe entre taxas pasivas e activas, cuantiosos custos dos servizos a usuarios do sistema bancario?
En rigor, só responde á lóxica da ganancia no capitalismo, e a crecente bancarización máis que favorecer ao usuario do servizo financeiro é unha forma de extensión do negocio bancario.
Conveñamos que transitar o cambio económico supón enfrontarse co poder local e mundial. Non é nin será sinxelo enfrontarse a ese poder, pero a primeira decisión é asumir o custo do enfrontamento, o que require xerar en consenso social para as transformacións. Fai falta construír un suxeito económico para esa tarefa, e a autoconciencia dese suxeito para a transición.
Aprender das experiencias
A experiencia boliviana pode axudar na rexión. A súa concepción constitucional de economía plural evidencia a presenza de distintas formas de organizar a economía, vía empresa privada capitalista, pública estatal, comunitaria e social cooperativa; podendo encarar procesos mixtos.
A hexemonía actual na economía boliviana é a capitalista, pero a análise dos orzamentos públicos dos últimos anos, na xestión de Evo Morais, dá conta dunha tendencia ao crecemento do sector estatal, incursionando na creación e o fortalecemento de empresas públicas. É certo que non sempre cos mellores resultados, pero pode contarse a favor do proceso boliviano a escasa tradición do Estado na estructuración de empresas produtivas ou de servizos.
O obxectivo explicitado polo goberno plurinacional é modificar a hexemonía na economía plural, o que supón aplicar políticas favorables aos desenvolvementos do sector estatal, do comunitario e do social cooperativo, desestimulando a lóxica de privilexio ao sector capitalista.
Un problema en Bolivia, tal como noutros países da rexión, é a tentación dunha inserción internacional mediante a venda de recursos naturais. Na axenda patriótica formulada polo presidente boliviano en agosto pasado saliéntase na necesidade de superar a primarización da economía, vía industrialización dos recursos naturais .
Esa axenda compleméntase coa superación da extrema pobreza, a seguridade alimentaria con soberanía, a satisfacción universal dos servizos sociais para o conxunto da poboación, e o desenvolvemento tecnolóxico, imprescindible para o proceso de emancipación.
A disputa é grande nese proceso e o propio sector empresarial hexemónico demanda ser parte da discusión da axenda sustentada cara ao 2025, o ano do bicentenario de Bolivia.
Toda a rexión debe estudar os procesos de cambio, especialmente aqueles con maior disposición a confrontar coas hexemónicas relacións sociais de produción capitalistas.
O definitorio é o suxeito económico
Iso supón o desafío por construír suxeito, polo socialismo comunitario en Bolivia, e coa especificidade que supoña cada construción nacional, pero completando o acumulado en suxeito político popular con suxeitos actuando no proceso económico, e especialmente produtivo. No caso boliviano son os indíxenas, orixinarios e campesiños, os traballadores, os cooperativistas, o micro e pequenos, medianos e grandes empresarios asociados ao proxecto transformador.
Tal como suxerimos en varias ocasións, e insistiremos até o cansazo, as preguntas que se nos impoñen para a transición apuntan a responder: Que, quen, como, e para quen producir?
Ese é o debate en América Latina, nun mundo en crise, cando o FMI acaba de publicar as súas perspectivas económicas para o 2013 , rebaixando as proxeccións do 2012 e do 2013 de 3,2 por cento en 2012 para ALC (un 0,6 por cento por baixo do proxectado en abril) e de 4 por cento en 2013. No informe mundial móstranse tendencias de menor crecemento para EEUU, Xapón e especialmente Europa.
Ten que continuar a nosa rexión producindo para ese mundo capitalista en crise, ou xerar as condicións para unha ruptura no plano da economía e a produción?
Así como afirmamos a necesidade do cambio político ao económico, esa orientación tamén debe constituír o desafío da integración. É moi destacable o avance de Unasur e Celac, pero están desafiados na actualidade a constituírse en mecanismos de articulación produtiva para contribuír á transición da hexemonía capitalista cara a unha nova orde.
Claro que hai que ser conscientes que na rexión aniñan proxectos diferenciados, mesmo contraditorios. Por iso salientamos na importancia do triunfo democrático para un novo período de goberno de Hugo Chávez e o seu proxecto de revolución bolivariana polo socialismo.
A Paz, 13 de outubro de 2012