Opinión

Sobre a liberdade na democracia capitalista

“Debemos insistir no carácter libre da acción política porque, a pesar do gran Aristóteles, non sempre foi tido en conta. A política non existiría sen a  impredecibilidade, a indeterminación e a falta de  certidumbre. (…) A conexión entre política e a liberdade é dupla: a primeira, porque é unha actividade que fai homes libres, non escravos, servos nin súbditos, e que necesita un mínimo de liberdade para o seu desenvolvemento normal. (…). A segunda estriba en que é unha actividade irredutible a esquemas regrados, non necesaria, non determinada. (…). O suxeito da política é a persoa, que tamén o é do dereito. O obxecto está constituído por actos, accións, por unha actividade ou secuencia de accións, e esas accións son humanas, ou sexa, libres. Por tanto, os que as levan a cabo son responsables, porque cabe o condicionamento, pero non a determinación: cando aparece a determinación, desaparece a política”. (Antonio-Carlos Pereira Menaut, Doce teses sobre a política).

O exposto é un extracto da tese terceira da obra, xa clásica, do profesor Pereira Menaut Doce teses sobre a política. Considera o profesor que non existe política sen liberdade. Parece algo obvio, máis talvez non o sexa tanto. A liberdade de homes libres é necesaria para a existencia de política. Pero de que Política? Na época actual, na nosa contorna, a Política desenvólvese nun sistema que se denomina Democracia moderna capitalista onde se propugna como valor superior a Liberdade. 

A liberdade de homes libres é necesaria para a existencia de política. Pero de que Política?

 

Na Democracia clásica grega (escravista), só participaban os homes libres. Talvez podían estar condicionados, pero non determinados.  Os escravos, 90%, non participaban. A pesar de existir liberdade para os libres e participar na Política os libres, existían voces críticas coa mesma Política e a súa forma, a Democracia. Así Platón é o gran crítico. A crítica  platónica fundaméntase nos seguintes argumentos:

1.- A masa popular (hoi polloi), é escrava das súas paixóns pasaxeiras, adicta á adulación. Darlle o poder é aceptar a súa tiranía.

2.- A masa elixe os seus representantes en función da aparencia na oratoria. De aí, infere a súa capacidade política, e claro, o resultado é desastroso. Elixe charlatáns.

3º.- As discusións nas Asembleas compóñense de opinións subxectivas inconsistentes, chismes e chácharas. Por iso, para Platón, a democracia é ingobernable, a súa desorde e relativismo dos valores, a vulgaridade que transpira, conducen á Tiranía e fomentan a inmoralidade dos cidadáns sans, dado que os vulgares dominan. 

Antístenes (445-366 a. C.), tamén coetáneo de Platón, foi tamén moi crítico coa Democracia. Foi discípulo de Gorgias, e de Sócrates (Sócrates era tamén crítico coa Democracia e finalmente foi condenado á morte como resultado da caída do réxime dos Trinta Tiranos e da reacción democrática no 399 a. C.). Antístenes, do mesmo xeito que Sócrates, criticaba a Democracia pola súa demagoxia e dexeneración: a irresponsabilidade dos seus políticos nos que non se podía distinguir os bos dos malos. Para  Antístenes a orde pérdese cando non se poden distinguir os homes viles dos homes honestos. 

Antístenes criticaba a falta de capacidade política do pobo, porque elexía para os cargos políticos persoas ignorantes, sen méritos e vulgares, destruíndo con iso a Democracia.  A súa ironía levouno a propoñer aos atenienses que fixesen un decreto segundo o cal os asnos fosen declarados cabalos. Ante as burlas dos atenienses replicoulles que: “pois entre vós tamén se crean xenerais do exército que nada estudaron, e só teñen no seu favor o nomeamento”. Foi o iniciador da escola  Cínica, e mestre do seu máximo filósofo, Diógenes. O Dicionario Soviético de Filosofía considérao como un crítico cos estamentos, as diferenzas de clase, a escravitude e a súa crítica á civilización. 

A democracia actual non está baseada no escravismo como a grega, senón sobre o sistema capitalista de produción, sendo un sistema oligárquico de partidos, e talvez moito máis  oligárquico que a democracia de Antístenes e Platón.  

Existe unha ideoloxía democrática fundamentalista que exalta a democracia actual, que non ten máis de 100 anos, e que a  mitifica, coma se fose a forma política universal, eterna, inmutable, o réxime definitivo. O triste é que hai demasiada xente que cre niso. Mesmo é posible que algún político tamén lo crea (dado que o seu cargo se debe só ao decreto e non aos seus méritos). Pero non é así. Do mesmo xeito que a democracia grega desapareceu, a democracia capitalista tamén desaparecerá, e xa ten os mesmos signos de grave decadencia que a grega. Antístenes descríbenos no 400 antes de Cristo a realidade actual do 2018. 

Do mesmo xeito que a democracia grega desapareceu, a democracia capitalista tamén desaparecerá, e xa ten os mesmos signos de grave decadencia que a grega

 

Unha característica que ten a actual democracia é a falta de liberdade dun sector importante da sociedade. Non é libre, está determinada. Non é escrava como na Grecia de Antístenes, pero tampouco é libre. Está sometida ao Capital. E non nos referimos a uns individuos illados sen liberdade, senón a un conxunto de individuos que son maioría na sociedade. Ao día de hoxe, están en pleno proceso de perda de riqueza e de posibilidades de vida. De liberdade. Así, atendendo á OCDE, a participación dos salarios no Produto Interior Bruto pasou en 1975 do 67,5%, a en 1995 ao 58,9%, e no 2007 ao 55,9%. No caso de España a participación era en 1975 do 66,9% (o último ano da ditadura), no ano 1995 era do 60,1%, e no 2007 antes da crise era do 54%. Gustaríame escoitar a Antístenes. 

As reformas laborais aprobadas polo parlamento español, e de recortes dos dereitos de vida e liberdade dos traballadores españois foron constantes desde 1975, desde a etapa democrática. As máis importantes foron as seguintes: 27 de outubro de 1977, 20 de decembro 1979, 5 de xaneiro de 1980, 9 de xuño de 1981, 15 de febreiro de 1983, 9 de outubro de 1984, 3 de abril de 1992, 13 de xuño de 1994, 9 de outubro de 1996, 4 de novembro de 1996, 28 de abril de 1997, 2 de marzo de 2001, 24 de maio de 2002, 9 de maio de 2006, 6 de marzo de 2009. En 40 anos de Democracia en España 15 potentes leis aprobadas polo parlamento español resultaron en detrimento, ou en perda de dereitos  dos traballadores. Curiosa Liberdade e democracia!. 

O  presidente do goberno, o actual, dixo, prometeu,  re-prometeu, xurou polos deuses, xurou pola democracia, e por todo o que existía, e a quen quixese escoitalo, que se ascendía a Presidente derrogaba a última reforma laboral que tanto prexudicabaaos traballadores. E, claro, o normal de políticos demagogos: non a reformou, e moitos saben que nunca o vai facer. Outros aínda lle cren. O normal da democracia. Gozaría con oír Antístenes. 

Un sector importante da sociedade non é escrava como na Grecia de Antístenes, pero tampouco é libre

 

Certamente existen moitas voces críticas con este estado de cousas que comporta a pérdida da liberdade da maioría dos cidadáns. De liberdade real. Milagres Pérez Oliva informa que “a precariedade tornouse nun elemento estrutural do modelo produtivo. Está a estenderse unha nova e desagradable experiencia vital: a do traballo interruptus, esa modalidade de emprego na que se contrata por días, semanas ou meses e a xornada laboral, sempre parcial, pode variar cada pouco, de maneira que o traballador ha de facer reserva total do seu tempo porque non sabe que días e con que horario traballará a semana seguinte. Os datos do desastre asoman por todas as partes. No salón da vivenda Meeting Point constatouse, por exemplo, que o aluguer de vivendas caeu un 39% respecto a 2017 na franxa de idade de 18 a 34 anos”. (O País, 27 de outubro de 2018, “O 'tripalium' da precariedade”).

Os traballadores de Alcoa van ser despedidos, quedando sen traballo e medio de vida. Esas persoas e as súas familias, formalmente son libres, máis politicamente están determinadas pola súa situación económica. O Parlamento español, que di ser libre, di que non pode facer nada por iso. O Parlamento español di que non pode evitalo. Cando a empresa era pública, do INI, vendeuna, ou regalou libremente. Hoxe non pode facer o contrario, e a pesar diso, o Parlamento proclámase soberano. Curiosa liberdade! Liberdade para malvender e regalar, mais non para recuperar o rendible antes regalado!. E tamén moi curiosa soberanía nacional e popular! 

A pregunta que nos facemos é se esas persoas que van ser despedidas de Alcoa, ou  os parados, ou os que carecen de ingresos, ou os que teñen ingresos mínimos, e os traballadores en xeral, son libres. Preguntámonos se pode existir política cunha maioría da sociedade explotada economicamente. Talvez non son libres e, a consecuencia diso, a sociedade cede e cae na vulgaridade e vicio da demagoxia. E con iso na tentación da Tiranía: democracias formais pero ditaduras reais. 

Antístenes axúdanos a saber por que unha decisión adoptada democraticamente non ten que ser necesariamente prudente e racional. Nunha sociedade como a actual —moi desigual, oligárquica e que, a pesar do anterior, segue proclamando a Liberdade como existente— talvez sería necesario reformularse que é a liberdade, se existe, e se estamos nunha Democracia ou nunha Tiranía. Porque a política si existe. 

Comentarios