Estamos no meridiano (hai que supor) da lexislatura española e o balance para Unidas Podemos é bastante negativo. A semana pasada vivíamos un dos momentos máis contraditorios do goberno-máis-progresista-da-historia cando PSOE e UP pactaron co PP os nomeamentos para o Tribunal Constitucional. Está claro que hai algunhas medidas positivas, pero as decepcións son grosas: a reforma laboral, a falta de políticas decididas contra a emerxencia climática, a política fiscal ou a Lei Mordaza. E a contrarreforma das pensións está servida.
Todas estas carencias son responsabilidade principalmente do PSOE. Por iso dun tempo cara a aquí, Pablo Iglesias propuxo estreitar a alianza que UP mantén cos socios de investidura, principalmente ERC e Bildu. Dar un paso máis aló e, nunhas próximas eleccións, comparecer como bloque, construír unha axenda compartida e así ter máis forza negociadora co PSOE. Esta proposta foi amplificada por un conxunto de artigos promovidos polo Institut Sobiranies, capitaneado por Xavier Domènech, nos cales se presentou esta axenda como unha reedición do Pacto de Donostia que levou á proclamación republicana de 1931.
Hai unha diferenza fundamental entre aquel pacto e o que agora se propón: en Donostia pactouse unha ruptura. Agora o horizonte é o dunhas maiorías parlamentarias que sirvan non xa para cambiar a Constitución, senón algunhas leis orgánicas como as que citaba Domènech no seu artigo: poder xudicial, financiamento, Tribunal Constitucional ou referendos. Sería, como explicaba Joan Tafalla, un tipo de revolución pasiva, é dicir, introducir unha serie de cambios desde arriba. Isto en todo caso tendo en conta que o PSOE non preferise a “gran coalición” co PP antes deste compromiso de esquerdas e plurinacional.
Dista moito do discurso impetuoso e alentador co cal irrompeu Podemos fará pronto oito anos, levando por bandeira o dereito a decidir e o proceso constituínte desde abaixo. Está claro que desde entón pasaron bastantes cousas. A principal, o 1-O e a represión subseguinte.
O outono catalán do 2017 foi o máis próximo a un momento constituínte. Contaba cunha maioría parlamentar pero con moito máis. Non era só un discurso. Non era unha axenda. Era unha forza material, constituínte, desde abaixo. Aínda insuficiente para conseguir a ruptura pero bastante grande para sacudir o Réxime do 78 como ninguén antes.
Pero a esquerda española naquel momento non estivo á altura. Unha miopía hispanocéntrica levábaos a desconfiar do proceso catalán, a separárselle con actitude de profecía autocumprida de que aquilo non ía a ningures. Tiñan unha forza constituínte perante os fociños e ridiculizárona dicindo que eran “caixiñas de cartón”. Aínda hoxe poñen a escusa dos sectores de dereitas dentro do independentismo, a pesar de que estes non teñen un programa económico moi diferente ao do PSC-PSOE.
Non falo desde o rancor. Hai que mirar cara adiante. Pero non imos nin podemos caer no mesmo erro. A ruptura constituínte pasa pola autodeterminación das nacións e calquera axenda compartida ten que situala como primeiro punto do programa. Está na Galiza, Euskal Herria e Catalunya onde ten máis forza o republicanismo e isto responde a razóns estruturais. Unha axenda compartida pasaría por inverter a orde estratéxica da esquerda española: non é conseguindo a República que se resolverá o “problema” nacional (ou territorial, como din). É coa autodeterminación das nacións como se poderá romper coa monarquía, co Réxime do 78, e edificar as Repúblicas. É a réplica de Castelao a Calvo Sotelo de hai xa moitos anos: España só será “vermella” se antes é “rota”.
Benvido sexa o debate porque é evidente que todos xuntos precisamos alianzas. Pero atopo moito máis acertada a base que no seu día permitiu formar Guanyem Badalona: loitemos pola autodeterminación e a República Catalá (...e Valenciana, e Mallorquina…) e despois xa o adxectivaremos como federada ou independente.
*Artigo publicado orixinalmente en El Temps
