A Atención Primaria reivindica o seu valor esencial: "Non se pode facer medicina por teléfono"

A Atención Primaria é o primeiro enlace entre o os profesionais da sanidade pública e as súas usuarias. "É o primeiro e máis próximo contacto das persoas e da comunidade co Sistema Galego de Saúde", salienta o Consello de Bioética da Galiza nun recente ditame no que analiza o impacto da crise sanitaria causada pola Covid-19 sobre o servizo de Atención Primaria. Trátase dun "órgano colexiado de carácter permanente, consultivo, interdisciplinar e independente que ten como finalidade asesorar, nos aspectos éticos da práctica sanitaria do Sergas, as entidades, organizacións e institucións de carácter sanitario, tanto públicas como privadas, e ser foro de referencia do debate bioético na sociedade galega". O informe, ao que tivo acceso Nós Diario, achega unha reflexión desde o punto de vista ético sobre as "decisións urxentes e excepcionais" adoptadas tras a chegada do coronavirus e sobre o seu impacto na calidade asistencial das persoas case un ano despois. Están a pór en risco os valores esenciais das persoas e a debilitar os cimentos da Atención Primaria No documento, o Consello, do que forman parte Juan Antonio Garrido Sanjuan; Ana Concheiro Guisán; Luisa Peleteiro Pensado; Rosendo Bugarín González; Ana Guillén Vilanova; Xurxo Hervada Vidal; Victoria Lojo Vicente; María Ponte García; Antonio Rodríguez Nuñez; Silvia Sánchez Radío; Carmen Solloso Blanco; Mónica Suárez Berea e Isabel Vila Iglesias, asegura que as medidas de prevención estabelecidas, así como a redistribución da carga de traballo "están a pór en risco os valores esenciais das persoas" e a debilitar os "cimentos da Atención Primaria", máis aínda á vista da súa prolongación no tempo. A adaptación do servizo ás exixencias da pandemia "tivo un especial impacto na relación clínica propia da Atención Primaria, modificando sobre todo un dos seus alicerces fundamentais, a accesibilidade", resalta este organismo independente e interdisciplinar na cabeceira dun texto que afonda nas pautas de actuación impostas nun contexto de "gran presión asistencial" que aínda se mantén. Burocracia e descontento O Consello de Bioética da Galiza alude á encomenda realizada aos profesionais da Atención Primaria de "diagnosticar e seguir case todos os casos sospeitosos ou confirmados de Covid-19" sen unha adecuación dos recursos dispoñíbeis, "limitados". Unha encarga que agravou "circunstancias coñecidas e salientou outras novas". A presión asistencial volveuse máis intensa e consolidouse co paso dos meses. Limitouse o acceso dos pacientes ás consultas presenciais. Os problemas relacionados coa Covid-19 gañaron preferencia fronte a outras patoloxías. Isto derivou nun incremento dos labores burocráticos do colectivo profesional da Atención Primaria e no descontento da poboación, moito máis visíbel. O diagnóstico do Consello de Bioética responde, en xeral, á experiencia do persoal sanitario da Atención Primaria. Se ben advirten certa vaguidade á hora de describir a realidade dun servizo esencial dentro do sistema de saúde. Cando a Atención Primaria se colapsa non pasa nada. É como se non existise "O informe é un compendio de boas intencións pero resulta pouco concreto. Sobrevoa a situación da Atención Primaria pero sen chegar a aterrar nos problemas reais nin a propor solucións", sinala a Nós Diario Jesús Sueiro, portavoz da Asociación Galega de Medicina Familiar e Comunitaria. Os problemas reais, asegura Sueiro, veñen de lonxe e son resultado dunha desatención crónica do servizo de Primaria. "Cando a medicina hospitalaria se ve sobrepasada pola demanda, abren plantas, aumentan camas, montan hospitais de campaña. Dótase de recursos. Cando a Atención Primaria se colapsa non pasa nada. É como se non existise". Sobrecarga asistencial A falta de persoal é unha queixa de vello dos colectivos profesionais da Atención Primaria que nos últimos anos afianzou unha presión asistencial moi alta. Segundo trasladan desde os centros de saúde, levan demasiado tempo sorteando taxas de reposición de baixas e xubilacións ridículas, vacacións de compañeiros que non se substitúen e que deben cubrir as profesionais que quedan no centro, e mesmo un aumento de procesos asistenciais propios da atención hospitalaria que derivan á Primaria sobrecargando este servizo de formularios, probas e consultas. A Covid reforzou esta sobrecarga e incrementou os labores burocráticos do persoal sanitario, pendente do control de casos positivos e sospeitosos ademais de ofrecer as respostas administrativas propias deste seguimento. Máis traballo para o mesmo cadro de persoal que xa viña lidando con tarefas alleas á medicina. "Renovar unha baixa ou unha receita, facer determinados informes que non son relevantes desde o punto de vista médico porque non precisan da valoración dunha facultativa ou cubrir varios formularios para poder derivar un paciente a un especialista hospitalario non é traballo médico, é administrativo", afirma María Armas, médica de familia do Servizo Galego de Saúde. Compre reforzar as áreas administrativas e dotalas de máis competencias O reforzo das áreas administrativas é máis urxente ca nunca, asegura Jesús Sueiro. Tamén á raíz da consulta telefónica, que debe funcionar como "un filtro" para evitar salas de espera ateigadas e recibir de forma presencial todos os pacientes que o necesitan. "Pero esa función non ten porque recaer no persoal médico, máis cando insisten en que non hai. Pódese contratar persoal administrativo específico, e formalo se fai falla para dotalo de máis competencias, lograr unha organización máis eficiente do sistema e nós asumir un incremento real de consultas médicas", defende Sueiro. Atención telemática A atención telemática é unha das chaves do documento divulgado polo Comité de Bioética da Galiza, a porta de acceso á Atención Primaria tras a declaración da pandemia que veu a debilitar a accesibilidade dos doentes ás consultas presenciais e "pór en risco a calidade asistencial". "A cita telefónica xera desconfianza no paciente, sobrecarga no médico a ineficacia en moitas ocasións nas que ver o paciente é ineludíbel", mantén María Armas. "Os doentes teñen a sensación de que os seus médicos non fan nada en todo o día, cando a consulta telefónica é máis complicada e ocupa máis tempo que a presencial". E o máis importante, incide, "non é eficaz para ver patoloxías. Van moi ben para pedir analíticas ou renovar medicación mais non para que un paciente se explique. Onde queda a importancia da exploración física, da observación. Non se fai medicina por teléfono". As secuelas da Covid non van ser só as que deixe a infección, van ser todas as patoloxías desatendidas Boa parte das citas telefónicas deberían ser presenciais, concordan os profesionais da Atención Primaria, pero a sobrecarga e a presión asistencial non axudan. "Se dunha lista de 40 citas telefónicas quero pasar 10 a presenciais, cando as vexo se teño a axenda completa para os próximos cinco ou seis días con outras tantas chamadas? E algunhas cousas poden esperar ese tempo, outras non", recalca Armas. A atención aos problemas Covid afastou, nuns casos, e anulou, noutros, a atención ao resto de enfermidades e factores de risco, advirten, cando a Atención Primaria se basea "na prevención e no diagnóstico precoz de moitas doenzas -cancro de colon, de mama, de ovarios, dixestivos- que collidas a tempo teñen mellor solución". Todo quedou parado tras a pandemia. "As secuelas da Covid non van ser só as que deixe a infección, van ser todas as patoloxías desatendidas", conclúe María Armas. A Atención Primaria, liquidada" Pacientes e usuarias da sanidade pública aprecian a iniciativa do Comité de Bioética da Galiza. "Ía sendo hora de que un órgano independente se pronunciase sobre unha cuestión tan sensíbel", afirma Fernando Abraldes, presidente da Asociación de Pacientes e Usuarios do Hospital Clínico de Santiago. Neste sentido, consideran "oportuna" a súa chamada de atención pero advirten que "a situación é máis grave do que describen". A Atención Primaria derivou nunha estrutura burocrática sanitaria onde o principio de equidade está roto "Neste momento cremos que a Atención Primaria está realmente liquidada. Non existe como tal. Derivou nunha estrutura burocrática sanitaria onde o principio de equidade está roto", recalca Abraldes para poñer de manifesto as dificultades de acceso ao servizo de Atención Primaria por parte das usuarias. "As portas están fechadas. As únicas vías de entradas son telemáticas, e nin sequera iso, son telefónicas, tanto para a primeira consulta como para as sucesivas, o que significa romper os vínculos esenciais entre o paciente e os profesionais do sistema de saúde". Para Fernando Abraldes o máis preocupante é a insistencia dos responsábeis sanitarios en que a atención telemática veu para quedar, "como se dunha conquista se tratase", cando o que fai é "redefinir a relación médico paciente e tronzar o vínculo máis persoal". Unha atención adecuada exixe coñecer o estado psicolóxico, persoal e físico de cada persoa e iso non se consegue de forma telemática "Non se pode resolver un problema de saúde mediante unha comunicación telefónica. Os pacientes somos seres complexos. Unha atención adecuada exixe coñecer o estado psicolóxico, persoal e físico de cada persoa e iso non se consegue de forma telemática", incide o voceiro da asociación de pacientes e usuarias do Clínico. Por iso, defende, no canto de representar unha mellora, esta medida introduce "barreiras de cara a un correcto diagnóstico do paciente, o que deriva nun decaemento da calidade asistencial e da calidade de vida". Dereito fundamental O coronavirus transformou a atención das persoas e a relación transversal que existe dentro da Atención Primaria. "A pandemia serviu de escusa para reformular a atención sanitaria", conclúe Abraldes, que gañou burocracia e perdeu accesibilidade, tamén para chegar á especializada. Así a única saída que queda é recorrer á privada, que incrementa o seu nicho de negocio e deixa fóra moitas persoas, desposuídas dun dereito fundamental".