Aplaudo todas as creacións do cinema galego. Son entusiasta propagandista da súa existencia e promoción. A primeira lei do audiovisual, elaborada como Proposición de Lei no Parlamento galego, foi apresentada e defendida por Francisco Rodríguez no seu tempo de deputado nesta Cámara. Na seguinte lexislatura, coas actualizacións correspondentes, foi de novo apresentada e defendida por unha servidora. Estou a falar dos derradeiros anos do século pasado. Continúo a ir (e tento sempre levar público) a todo canto novo filme ou documentario galego hai, ás veces tendo que ollar con lupa datas e horarios, pola súa dificultada distribución comercial. Sirva, por tanto, este exordio para xustificar que a crítica que a seguir figura é desde dentro dunha arte que coido fundamental para podermos falar dunha cultura galega adulta e moderna. Dito isto, espero, pois, que se me entenda cando opino como espectadora galega.
Chámame poderosamente a atención a identificación “pola vella” que me parece que cineastas novas-novos fan da Galiza, do seu imaxinario e da súa rendibilidade cinematográfica. Semella que somos, antes de máis, a apoteose dos catro elementos: terra, auga, lume, ar. Atractivos por conexión telúrica, misterio, maxia, superstición... Máis unha vez viñéronme estes pensamentos ao ver, hai pouco, A illa das mentiras, de Paula Cons. O filme, con indubitábeis acertos, coido que fica preso da visión valleinclaniana sobre a Galiza. Digo valleinclaniana, como podería dicer pardobazaniana ou, aínda, doutros escritores posteriores a ambos: unha especie de Galiza profunda, selvaxe, próxima á animalidade, dura e terríbel como moitas das súas paisaxes, condenada a repetirse, vítima do atroz poder do señor feudal en forma de amo desapiadado. Para algúns, imán de beleza tráxica. Para min, de repulsión e de grima. Coido que detrás de certas escollas funciona o preconceito de pensar que os escritores citados descreben con realismo e que os galegos idealizan a materia de que tratan. Falso, claro está. Cando se animará o persoal vinculado ás artes galegas a ler en extenso Rosalía de Castro, Cabanillas, Castelao, Otero Pedraio...? Cito só autores cunha “plasticidade” e unha forza estética fóra de toda dúbida. Segunda sorpresa: o filme oferece un programa íntegro de diglosia. As personaxes populares galego-falantes mudan automaticamente ao español cando o interlocutor superior así o impón. Haberá que lembrar, máis unha vez, que A ARTE NUNCA É REPRODUTIVA, senón selectiva, quer dicer, non é notarial ou etnográfica: sobran recursos para, mantendo o galego, dar conta do ruidoso conflito lingüístico que nos caracteriza. Se non, fica certa, sen máis, a definición do xornalista arxentino do filme: “salvajes y analfabetos!”. Selvaxes e analfabetos da illa de Sálvora de hai cen anos que dubido moito que, por séreno, soubesen cortar un castellano tan automático diante da autoridade.
En fin, como espectadora galega, pido: menos etnografía, menos antropoloxía, máis modernidade, máis historia, máis estima da cultura feita en galego, menos telurismo, algo máis de profundidade e variedade humana nos retratos.
