De memorias e relatos sobre represores (I)

...e así lles foi!

Non dedicarei as seguintes liñas a tratar sobre a identificación dos vitimarios, senón que, a diferenza das miñas compañeiras e compañeiros de monográfico, vou centrarme nas fórmulas de castigo simbólico que contra eles se elaboraron. Quedo, polo tanto, no terreo da construción de relatos que tiñan como misión axuizar e condenar os perpetradores. Son fórmulas que as comunidades activaron para limitar os efectos psicolóxicos da violencia construíndo un espazo colectivo de dor que permitía axudar a seguir vivindo despois de ter pasado por unha experiencia traumática.
A Fonsagrada na década dos 30.  (Foto: Walter Ebeling)
photo_camera A Fonsagrada na década dos 30. (Foto: Walter Ebeling)

Eric Hobsbawm, unha figura chave da historiografía contemporánea, ten unha chea de frases memorábeis, pero coido que escribiu unha que é moi atinada para encabezar esta achega: “nunha atmosfera de opresión e submisión, a xente soña”. A mágoa, xa o adianto, é que aínda non din perfeccionado as pescudas sobre o mundo do onírico...

“[...] No ano 46 morreu o Latonero dun cancro en Castroverde. Durante dous meses escoitáronse os berros na Rampla, o Latonero morreu consumido pola dor dunha agonía horrenda... está morrendo coa peor das mortes, grazas a Deus, pensaba para min [...]”.

“A ese home [Correas] foi a última vez que o vin. Enfermou e morreu, durou vinte días. Dicían que morrera inchado, que estoupara, que se puxera tan tan mal da cousa pensando na barbaridade aquela do fusilamento. Porque el dicía: “Home, é verdade que fun matar dous, pero alguén tiña que ser [...]. En canto a Pedro, o irmán de Emilio, tamén un día alí, onde se poñían as cestas e as verzas [...] detrás da Igrexa, naquel recantiño que hai alí [...] eu vexo aquel home bailar e dar brincos. Parecía que escapaba de algo que o estaba perseguindo. Logo xuntouse xente, el berraba que vía espíritos, espíritos que o andaban perseguindo [...]. A xente dixo: “aparéceselle o cadáver de [o comandante] Moreno. Ve o Moreno por todos os lados”. O caso é que despois desapareceu. Dixeron que morrera...”.

O primeiro comentario é de Xosé Manuel Sarille, o segundo está sacado das memorias de David Álvarez. Os exemplos sobre as construcións míticas máis habituais nos relatos memorialísticos son xustamente as que atopamos neles. Son os que versan sobre as longas enfermidades e espantosas mortes que tiveron que soportar os perpetradores.

Os elementos inventados ou esaxerados nestas lembranzas serven para multiplicar o sufrimento dos verdugos, aos que se transfire, en certa medida, a dor que infrinxiron. A peor das mortes posíbeis (con moita dor, lentitude, en soidade ou na máis absoluta miseria) e a loucura inducida pola visita das ánimas das súas vítimas está moi presente nos relatos e é comentada como unha retribución apenas suficiente.

Outra construción mítica que aparece tanto acompañando a mala morte como en solitario é a que presta especial atención ao momento máis emblemático e simbólico de cantos un individuo ten dentro da súa comunidade, a morte. Ao garda civil Nemesio Hortal, un dos máis destacados represores do concello de Arzúa, e ao que varias fontes imputan o asasinato do alcalde republicano, a memoria comunitaria négalle todo acompañamento nas súas honras fúnebres.

No mesmo punto insisten os veciños dunha parroquia do concello de Cospeito ao lembrar o enterro dun dos dous irmáns da localidade que tiveron sona como represores na súa zona e, sobre todo, na comarca da Mariña. 

Gostarías de seguir coa lectura? Este capítulo do coleccionábel 'Os nomes do terror' sae publicado no Nós Diario que atoparás hoxe nas librarías, quiosques ou na nosa tenda online para a súa lectura na nube. Non perdas máis novas de interese e fai agora mesmo a túa subscrición!

Comentarios