A máis de oitenta anos da fin simbólica dunha guerra que nunca acabou, con todo o peixe sen vender respecto daquel despropósito e toda a xustiza por facer, comezamos devagar a coñecermos historias pequenas ou grandes que resaltan precisamente ese todo por facer que nos vén a moitas e moitos á cabeza cando se fala do tema.
Entre todas esas cousas, e como parte dunha grandísima historia de heroísmo e solidariedade que foi a presenza naquel conflito das brigadas internacionais, aparecen cada vez con máis forza outras historias que foron aínda máis agochadas: as que falan da participación das mulleres, de todas partes, nese conflito de consecuencias humanitarias descomunais. Para comezar, gustaríame subliñar que a tal guerra non foi senón a consecuencia dun golpe de Estado, dunha rebelión antidemocrática que tiña por obxectivo arrancar de raíz as sementes de liberdade e xustiza que agromaban en cada recuncho do territorio. Un golpe de Estado que xerou unha contenda que nada tiña de civil no senso de cívico, e que non foi máis que a aniquilación —o xenocidio— levada adiante polos “rebeldes” coa axuda decisiva do fascio a través da aviación alemá e a armada italiana.
Sempre insisto neste tópico porque conleva un grande erro: o de pensar en dous bandos desaforados que deciden (en igualdade de condicións) exterminarse o un ao outro. E nada máis lonxe da verdade. Ademais de que ese carácter de guerra e de civil trae aparellada unha visión falsamente equidistante: a da vella teoría dos dous demos. Non había dous demos, e paréceme importante recalcalo; non por nós, que xa o sabemos, polas xeracións vindeiras condenadas a repetir a historia que non coñezan.
En fin, que o título deste artigo provén do libro e o documental homónimo do periodista e correspondente da televisión pública belga, o flamengo Sven Tuytens, que leva anos detrás da pescuda do papel dun grupo de enfermeiras belgas (principalmente flamengas de orixe xudía), que prestou un inestimábel servizo no hospital de Ontinyent (Onteniente en castelán) chamado O Belga, en Valencia, daquela territorio republicano. Estas mulleres comunistas, socialistas, anarquistas, conscientes de que loitar pola democracia en España era loitar contra o nazismo ao que xa lle comezaban a ver as orellas, puxeron todo o seu coñecemento e valor a prol dunha causa que entendían de xustiza universal.
Moitas delas casadas con brigadistas que perderon a vida nas distintas frontes contra os nacionais, seguiron adiante ofrecendo sen descanso o seu sostén para salvar vidas, para atenuar dores, para axudar a morrer aos soldados, para consolar as nais dos combatentes. Sen tempo de chorar as súas propias desgrazas, cando a bestialidade en España rematou para adquirir outra forma non menos salvaxe que durou corenta anos e cuxas consecuencias aínda se respiran hoxe, elas seguiron loitando por salvaren vidas dende as súas barricadas; contra o terror en Europa, pasando a Francia a pelexaren na resistencia armada contra a morte, a que atoparon algunhas en campos de concentración e exterminio nazis.
As que sobreviviron e regresaron a casa, sen honras nin medallas, gardaron até os derradeiros días da súa vida nas retinas a dor impronunciábel da batalla, o absurdo das furias desatadas duns homes contra outros e contra a raza humana, e tamén o marabilloso recendo da solidariedade que non coñece fronteiras, nin linguas, nin sotaques.
As mamás belgas, como as chamaban os doentes, aparecen fotografadas puños en alto na praza de Catalunya, en Barcelona, o Primeiro de Maio de 1937. Nos seus rostros reflíctense a esperanza e a alegría de participar na construción dun mundo mellor. Mulleres con ideoloxía de clase, con conciencia de seren mulleres e sentírense feministas, novas e incluso novísimas, elas puxeron todo da súa parte, algunhas mesmo a vida, ese don tan sagrado e único. Do SRI coñecemos historias, malia que aínda falten; destas enfermeiras belgas, apenas comezamos a saber oitenta anos despois. É tempo de dar as grazas.
