Zonas húmidas, a auga e a vida

Conmemorouse, hai uns poucos días, o Día Mundial das Zonas Húmidas. Isto pode darnos unha idea da súa importancia e do grao de ameaza ao que están sometidas, pois son poucos os ecosistemas que contan cun día internacional propio. A realidade das zonas húmidas é que se calcula que dende o século XVIII desapareceron do planeta ao redor do 90%, máis dun 60% dende o ano 1900. A día de hoxe continúan a diminuír e degradarse. Por iso, xa no ano 1971, celebrouse a Convención de Ramsar. Nesta cidade iraniana, á beira do mar Caspio, máis dun cento de países asinaron un convenio para a conservación e o uso racional das zonas húmidas. Non se pode dicir que o tema nos colla por sorpresa. Lagos, lagoas, turbeiras e superficies, en xeral, cubertas de auga de xeito permanente ou temporal, sexan estas correntes ou estancadas, doces ou salgadas, incluíndo augas mariñas superficiais, deberan estar protexidas e xestionadas racionalmente. As zonas húmidas acollen unha biodiversidade impresionante, contribúen ao mantemento do ciclo hidrolóxico e regulan o clima Nunha superficie cativa, en comparación con outros ecosistemas, as zonas húmidas acollen unha biodiversidade impresionante, contribúen ao mantemento do ciclo hidrolóxico, regulan o clima e son, en termos xerais, algúns dos ecosistemas máis valiosos como sumidoiros de CO2 atmosférico. Isto cobra particular relevancia nos últimos anos, nos que, por fin, parece que comprendemos a magnitude do problema co incremento da temperatura. Por último, ecosistemas tan produtivos foron e seguen a ser importantes lugares de asentamento de moitos pobos, o que deu lugar a culturas e formas de vida diversas. Especies invasoras Funciona o Convenio de Ramsar? Pois salta á vista que non de todo. De feito, as zonas húmidas continúan a desaparecer e degradarse e moitas especies que dependen delas están en perigo de extinción. E que ocorre na nosa contorna máis inmediata? Pois a situación tampouco é boa. A Xunta ten a competencia sobre as zonas húmidas galegas pero esta competencia ben non se exerce, ben faise no senso contrario. Moitas zonas húmidas galegas están inzadas de especies exóticas invasoras (EEI) como a coñecida lagoa de Xarfas ou Louro, en Muros, onde o vaso da lagoa está tapizado por herbáceas exóticas, o que transforma por completo o ecosistema e mesmo modifica a súa dinámica xeomorfolóxica; acacias e eucaliptos completan o panorama. Todo pode ser peor se esa invasión é de motos acuáticas como ocorre no esteiro do Miño Moitos destes ecosistemas sofren unha xestión pública onde a prioridade de conservación se ve eclipsada pola indolente invasión de persoas e cans procedentes das urbanizacións inmediatas, como a lagoa de Valdoviño (Ferrolterra) ou a de Baldaio, en Carballo (Bergantiños), aínda que en realidade poderíamos falar de case calquera zona húmida. Claro que todo pode ser peor se esa invasión é de motos acuáticas como ocorre no esteiro do Miño. Todos estes espazos, con protección xenérica, están baixo o xugo do sacro turismo que promove os espazos naturais para degradalos: de turismo de natureza a turismo de catástrofes. Menos coñecidas son as turbeiras e algunhas das máis valiosas son, ou eran, as de cobertor do Xistral, degradadas polas pistas dos parques eólicos naquela primeira onda a finais dos anos 90. Ríos e rías contamínanse aínda por verteduras de tipoloxía diversa, dende os urbanos e industriais aos máis ou menos difusos de nitritos de granxas industriais, nas súas beiras e, en moitas ocasións, de xeito ilegal proliferan especies invasoras como os mencionados eucaliptos. Nas súas augas os cangrexos americanos prosperan indolentes. Conservación No resto do Estado español as cousas tampouco pintan ben, non hai máis que botar un ollo a Doñana ou o Mar Menor. Pero, aínda así, facer comparacións é un exercicio pouco reconfortante. A lagoa da Nava, o mar de Campos, en Palencia, restaurouse en parte xa no ano 1990 e poucas dúbidas hai de que á Janda, en Cádiz, quédanlle poucos capítulos para iniciar a súa recuperación. Aquí, a terceira gran zona húmida das destruídas polos desecamentos do franquismo nos anos 50, a lagoa de Antela (A Limia), non parece ir de momento a ningures a pesar do anuncio do Ministerio. E podemos mencionar a súa irmá pequena, a lagoa de Valverde ou Cospeito (A Terra Chá), que si sufriu un proceso de recuperación, e digo sufriu porque os criterios seguidos foron un cúmulo de asombrosas (e custosas) torpezas agravadas por unha xestión deficiente como no resto das zonas húmidas galegas porque, hai que lembralo, a ausencia de xestión é tamén unha forma de xestión, a baseada no desleixo. As zonas húmidas, algúns dos ecosistemas máis maltratados, requiren atención, traballo e medidas serias, nalgúns casos contundentes, se as queremos conservar. Vainos media vida niso.