Sobrecarga e resistencia: a Atención Primaria íspese ás portas do 14-N

O vindeiro domingo, 14 de novembro, Compostela acollerá a partir do mediodía unha marcha nacional en defensa da sanidade pública. Un SOS colectivo que volverá situar no centro a Atención Primaria, "o primeiro e máis próximo contacto das persoas e da comunidade co Sistema Galego de Saúde", en palabras do Consello de Bioética da Galiza. A primeiros de ano, este organismo consultivo emitiu un ditame no que alertaba das mudanzas que provocou a pandemia no nivel máis elemental da sanidade. A crise provocada polo coronavirus axitou o proceso asistencial. O acceso aos centros de saúde interrompeuse e a Covid absorbeu todo o interese. Capitalizou a maioría dos recursos e velou numerosas patoloxías que agora emerxen de forma serodia. En consecuencia, a deterioración da Atención Primaria intensificouse: agravou o descontento dos colectivos profesionais, sobrecargados, e delatou unha perda da calidade asistencial que, por primeira vez neste nivel, tamén se reflicte nas esperas. A gran presión derivada da pandemia agrandou os males dunha Atención Primaria que xa acusaba unha dotación de recursos limitada nos centros de saúde: persoal escaso, taxas de reposición de baixas e xubilacións ridículas, vacacións e permisos sen cobertura, profesionais obrigados a repartir as axendas dos compañeiros ausentes e obrigados, tamén, a asumir procesos asistenciais propios da atención hospitalaria, o que provocou un incremento notábel do ritmo de consultas, probas e formularios. Orzamentos A Atención Primaria urxe vencer a situación de colapso que atravesa. Desde hai tempo reclama un incremento dos orzamentos propios. Organizacións sindicais e colectivos profesionais piden destinar un 25% do gasto sanitario ao nivel máis básico do sistema de saúde, un investimento que respondería ás exixencias da Organización Mundial da Saúde pero que non casa cos Orzamentos da Xunta para o ano que vén. O Executivo de Alberto Núñez Feixoo orzou para a Primaria no ano 2022 un total de 1.389 millóns, dous millóns por baixo dos 1.391 presupostados para 2021. O recorte é maior se se consideran as contas de 2009, as últimas do Goberno de PSdeG e BNG. Entón, a Atención Primaria recibiu 1.436 millóns, 47 millóns máis que os orzados para 2022 (277 millóns de diferenza, se se ten en conta a variación do IPC). Persoal médico Desde a Plataforma SOS Sanidade Pública da Galiza, o médico de familia Xosé María Dios Diz chama a manifestarse o próximo domingo en Compostela baixo o lema "Salvemos a Atención Primaria". Ese é o obxectivo, di, e os motivos "son os mesmos que nos mobilizaron no pasado: os recortes que se veñen producindo desde o ano 2009". Desde entón, salienta, polo Goberno da Xunta "xa pasaron catro conselleiros, mais a política segue a ser a mesma", cunha rebaixa nos orzamentos que non se xustifica "na necesidade asistencial e de persoal", cada vez máis alta. Dios Diz ve razóns de sobra para saír á rúa e demandar achegas suficientes para unha "sanidade pública eficiente", incompatíbel con consultas de até 40 e 50 pacientes diarios, profesionais queimados e de baixa polos excesos do traballo. "Estamos peor que hai dous anos. Hai máis xubilacións e ausencias que non se substitúen, que sobrecargan as axendas e o persoal que aínda resiste. E non vemos solución". A atención continuada Tampouco o persoal médico dos Puntos de Atención Continuada (PAC). Comparte demandas cos seus colegas nos centros de saúde malia responder a unha demanda asistencial propia. "Somos servizos de urxencias extrahospitalarias", lembra a Nós Diario Irene Pardo, médica no PAC de Bueu. "Funcionamos todas as xornadas festivas e de tres da tarde a oito da mañá os días laborábeis". Os PAC absorben a demanda que xorde nese horario ou que a consulta ordinaria non pode asumir "porque está desbordada desde antes da pandemia". A escaseza de recursos humanos e de persoal médico é a principal dificultade coa que baten a diario, en todas as áreas, pero de forma especial na de Pontevedra e O Salnés. "Existe unha absoluta falta de previsión, planificación e cobertura de ausencias que derivou nunha sobrecarga de horas imposíbel de asumir para do persoal habitual". Irene Pardo denuncia a "dispoñibilidade total" que lles esixen desde as Xerencias. "Temos que estar permanentemente localizadas, e a única forma de resistir a este acoso que nin respecta os calendarios de traballo nin os descansos é non coller o teléfono". Os PAC estarán presentes na manifestación do domingo. Tamén para o cumprimento dos plans funcionais de cada centro e equipos completos que garantan unha resposta asistencial adecuada, dentro e fóra dos PAC, limitando ao máximo as esperas das doentes. "É unha demanda que vén de vello" e que pasa por acabar coa precariedade e "fidelizar" o persoal que tanto custa formar. Enfermaría comunitaria A saturación das consultas médicos de Atención Primaria resume, a miúdo, o rendemento dun servizo moito máis amplo. "As enfermeiras da Primaria temos unha sobrecarga que nos obriga a desviar a prevención, a atención comunitaria e o control das doenzas crónicas", asegura a este xornal Gemma Rodríguez, presidenta da Asociación Galega de Enfermaría Familiar e Comunitaria. Segundo denuncia, están a executar parte da "carteira de servizos de hospitalaria", unha consecuencia da xerencia única que reduce a Atención Primaria a "satélite" dos hospitais. "E non pode ser, temos que volver á xerencia propia para recuperar o control das nosas propias competencias". Piden, ademais, unha aposta firme polas enfermeiras de familia. "Moitas, despois de se formar non traballan en centros de saúde, que é onde deben estar", con acceso directo "ao cadro de mandos" da súa cota de doentes. "É moi importante coñecer como é a saúde e cales son as demandas asistenciais da poboación á que nos diriximos para ser eficiente e darlle unha resposta adecuada". Déficit de pediatras Comparte este mesmo obxectivo a Asociación Galega de Pediatría de Atención Primaria. En declaracións a Nós Diario, Amparo Rodríguez Lombardía, presidenta da entidade, defende que a vontade do colectivo pasa por mellorar a calidade da atención ás crianzas e fortalecer tanto a formación como a investigación. "Pero traballamos ao límite, cunha demanda infinita e unha sobrecarga brutal". Na práctica, conclúe, "funcionamos como un servizo de urxencias". Segundo admite, é resultado do déficit crónico de pediatras que a sanidade galega sofre desde hai moito tempo e que mantén 12% das prazas de pediatría sen ocupar. "Todos os nenos e nenas galegas deberan ter unha pediatra asignada e iso non sucede". Desde a Plataforma Pediatras e Matronas Xa, Vanessa Viquendi actualiza a situación que atravesan as familias na Costa da Morte. "Salvo Carballo, que conta con tres ou catro profesionais, e Vimianzo, con un, o resto dos concellos contan con puericultores, no mellor dos casos, compartido no caso de Muxía e Dumbría". "Queremos traballar e traballar con calidade", remata Rodríguez Lombardía, quen pide investir en formación, con titores docentes en pediatría de Atención Primaria para atraer especialistas que se incorporen ao sistema galego de saúde. Matronas A saúde das mulleres pasa pola consulta das matronas. Desde a asociación galega que preside Isabel Abel Diéguez, denuncian unhas ratios "moi malas" que impiden unha atención de calidade que transcenda a poboación en idade fértil. "Parte do noso labor debe desenvolverse nos centros de ensino, en contacto coa rapazada. Pero non se está a facer porque as ratios non o permiten", sobre todo en vilas dormitorio cunha alta porcentaxe de poboación nova e no rural das comarcas do interior, onde o acceso a unha matrona é moi deficiente. "O Sergas só considera a poboación de até 65 anos para calcular a proporción de pacientes, cando as demandas que atendemos non exclúen ningún rango de idade. De feito, vemos mulleres maiores que o sistema non ten en conta, ademais de todas as embarazadas ás que hai que garantir unha continuidade asistencial despois do parto". Abel Diéguez asegura que teñen "moito traballo" e unha previsión moi alta de xubilacións nos próximos anos. "O relevo non está garantido e menos cun sistema retributivo obsoleto como o noso", censura. Asociacións de doentes Todos os colectivos profesionais da Atención Primaria estarán representados na marcha nacional do domingo, á que tamén están chamados os doentes. Por primeira vez, sinala Fernando Abraldes, presidente da Asociación de Pacientes e Usuarias do CHUS, "xeneralizouse unha demora de entre sete e 14 días para unha consulta presencial", proba dun déficit de persoal que pide a berros unha Primaria con maior capacidade de diagnóstico. "O paciente ten que ser atendido de forma áxil, sen necesidade de interconsultas ou derivacións ao hospital". Abraldes ve urxente recuperar e ampliar o catálogo de persoal especialista adscrito á Primaria, onde as necesidades "son moi importantes". Unha atención integral e de calidade require incorporar aos centros de saúde psicólogos, terapeutas ocupacionais, fisioterapeutas que acaben con listas de espera de case un ano. "A demanda asistencial aumenta ao tempo que a resposta do servizo empeora. Hai máis doentes crónicos, máis poboación vella". Neste sentido, advirte do risco de que a atención telemática se xeneralice, afectando á calidade, para aliviar a presión dos centros de saúde sen reforzo ningún de persoal.