Ás beiras do Sarela

A capital do país está rodeada por dous ríos que marcaron a súa vida e viceversa. Sar e Sarela configuran a cidade de Santiago de Compostela, determinaron a xeografía e ao tempo ofreceron a oportunidade de desenvolverse e dar orixe á urbe que é na actualidade. Nace o río Sarela ao pé do monte Pedroso, na parroquia da Peregrina fluíndo uns dez quilómetros parello á cidade de Santiago de Compostela polo leste. Ao chegar á altura da Ponte Vella da Rocha deita no río Sar as súas augas. O roteiro é lineal, apenas de oito quilómetros, moi sinxelo, acompañando augas abaixo o Sarela, polo tanto con desnivel negativo que o converterá nun cómodo paseo. Permite achegarse ao medio fluvial mais tamén coñecer o papel que xogou o río na historia da capital galega. Destaca a importancia do seu patrimonio industrial, asociado aos curtidoiros e ofrece tamén a posibilidade de gozar dun espazo natural ao pé da cidade, un lugar de lecer para locais e visitantes. Comezamos a camiñar Nesta ocasión, e como a ruta é lineal, podemos optar por ir en transporte público até o seu inicio, o Romaño, algo que non en moitas ocasións temos oportunidade de facer. Así, unha moi boa opción é coller o autobús na Alameda de Compostela (o número 4, xusto enfronte da entrada do IES Rosalía de Castro) e baixar na última parada. Alí debemos coller cara ao Sarela por un camiño que nos leva á súa marxe dereita. Como xa se comentou o curtido do coiro foi unha das actividades máis salientábeis da cidade de Compostela durante os séculos XIX e XX. Este proceso industrial, que consiste no tratamento da pel de animais para dar consistencia e poder fabricar diversos artigos, precisa auga para o seu desenvolvemento, sendo as marxes dos ríos lugares idóneos para a instalación de curtidoiros. O val do río Sarela foi un dos lugares da Galiza que máis intensamente se dedicou á produción de coiro. Durante máis dun século houbo polo menos 14 fábricas construídas nas marxes do Sarela. Hoxe en día poden verse os seus restos nos diferentes treitos do río que iremos atopando a medida que avanzamos. Pola súa intensa humanización, o río Sarela conserva un elevado valor patrimonial. Testemuño diso é a enorme riqueza micro-toponímica que posúe o río nos seus dez quilómetros de lonxitude. Cada treito de río posúe un ou varios nomes, dos que algúns exemplos son: —Río do Espiño, río da Ponte e río dos Sapos chámaselle na contorna de Santa Isabel-Galeras. —Río do Arcebispo é a denominación que recibe a ribeira do Carme, entre o Espiño e San Lourenzo. —Ribeira de San Lourenzo ou río dos Chouciños corresponde ao treito que vai desde San Lourenzo a Vidán. Porén, non é este o único patrimonio que imos atopar, o industrial e lingüístico. O Sarela é un exemplo da importancia que tiveron os ríos antano: muíños, fontes, lavadoiros e numerosas pontes e pontellas que permiten cruzar dunha beira á outra. Unha ruta na que o patrimonio fluvial aparece a cada paso. Patrimonio natural No percorrido tamén imos poder gozar da natureza no esplendor da primavera. A estas alturas do ano imos atopar xa as primeiras libélulas, adianto da explosión de vida que está por chegar. Ao noso paseo vai aparecer por todo o treito o gaiteiro azul, especie do xénero Calopteryx, termo que vén do grego e significa de "belas ás". O nome común de gaiteiros débese á súa silueta que lembra ao instrumento de vento, as ás serían o fol e o corpo alongado sería o punteiro. Pequenas gaitas azuis e verdes danzando sobre o río Sarela. Verdes as femias e azuis os machos son probabelmente os odonatos coa maior distribución do país, presentes en practicamente todos os ríos galegos. Son insectos ben confiados e se facemos unha parada onde estean non é difícil que pousen sobre nós. En canto á flora, aínda ao inicio da primavera pódense ver exemplares da denominada flora nemoral, plantas que medran nos bosques caducifolios de climas temperados. Aproveitan para florecer antes de que as árbores rematen de botar as súas follas. Exemplos comúns nos bosques de ribeira son os marteliños ou amarelles, violetas ou primaveras entre outras. Ameazas Porén, ao longo do Sarela tamén imos atopar ameazas, nomeadamente referidas ao seu patrimonio natural, algunha delas obvias como algunhas verteduras de augas residuais difusas e outras problemáticas non tan obvias de percibir como son as especies exóticas invasoras. Unha das perigosas especies alóctonas que prolifera baixo o dosel do bosque de ribeira do Sarela é a herba da fortuna, que ten por nome científico Tradescantia fluminensis. É orixinaria do Brasil e ten unha gran capacidade de dispersión, moi difícil de erradicar, calquera pequeno fragmento que quede no chan ten a capacidade de arraigar e dar lugar a unha nova planta. E acompañando a esta é doado tamén atopar unha especie, da mesma familia dos lirios, con flores de cor laranxa, a Crocosmia x croscomiiflora. Planta que a diferenza de outras moitas invasoras non é unha especie de orixe "natural", creouse no século XIX en Francia, hibridando dúas especies nativas procedentes do sur de África, Crocosmia aurea e Crocosmia pottsii. Outra das especies invasoras que lamentabelmente poderíamos observar ao logo do camiño é o visón americano, que por escapes ou soltas das granxas de visóns tense espallando por toda a conca do Sar e o Sarela. Son carnívoros semi-acuáticos cunha gran capacidade de adaptación aos recursos tróficos de cada ecosistema. Depredan sobre peixes, anfibios, aves e outros mamíferos contribuíndo a minguar as poboacións de especies autóctonas. En definitiva, un roteiro que sen paradas faise apenas nunha hora pero que atendendo a toda a riqueza patrimonial que acubilla podería dar para facelo ao longo de todo un dia.