Quico Valeiras encarna inevitabelmente na lembranza de moitas a figura do libreiro-poeta, como xestor da libraría especializada en poesía Chan da Pólvora. O barrio compostelán de San Pedro aínda adoece do baleiro que este espazo –inserido nas sinerxías da veciñanza– deixou no número 74. Por ironías do destino, case nin unha semana despois de anunciar o fechamento, outorgábaselle o premio á Iniciativa Cultural ou de Fomento da Lectura da Gala do Libro Galego. Valeiras foxe da nostalxia e vén de presentar, en pleno desconfinamento, un libro en conxunto con Emma Pedreira, onde colaxes e versos se atopan para explorar as fronteiras do rito.
A primeira pregunta semella obrigada. Como xorde a simbiose con Emma Pedreira n'O Elo?
A colaboración nace dunha conversa de Whatsapp, das múltiples que mantemos Emma e mais eu, á altura da primavera ou o verán do ano pasado. Ela estaba traballando xa coas colaxes e viñera á Chan da Pólvora cunha exposición que se chama O Fotógrafo, onde a través dunha serie destas pezas contaba a historia dun dos seus avós. Daquela xa andaba moi metida na construción dun discurso artístico e político a través da colaxe. Mandoume unhas cantas das que logo acabarían no libro e houbo un par que me gustaron moito. Díxenllo e ela propúxome escribir algo. Eu no primeiro momento díxenlle que si, pero logo, a medida que pasaba o tempo, vía que non era capaz de facer nada, parece que me custaba iso do "traballo por encargo", aínda que fose máis ben unha proposta. Púxenme moi nervioso porque non ía para adiante, até que un día cheguei ao texto que abre o libro: unha carta que lle escribira a María do Cebreiro. Aí xurdiu a posibilidade de diálogo coas colaxes.
E como se busca o encaixe entre texto e imaxe?
Esa resposta tería moitas vertentes. Emma propúñame dialogar coa súa obra, que basicamente estaba acoutada arredor dos rituais de ligazón que facía a súa avoa. A propia Emma ten unha intrahistoria que a levou a traballar o tema. Eu de entrada non sabía como dirixirme a iso, mais tiña claro que non quería un diálogo directo colaxe-poema. Buscaba unha reflexión desde dúas voces distintas arredor do rito.
De feito, nun primeiro momento eu estaba predisposto a falar tamén dos rituais de ligazón, pero logo apareceu unha tensión entre o amor e a morte que me levou a reflexionar desde unha perspectiva algo máis ampla sobre o rito. "Obrigado" a falar duns en concreto vinme incapaz de ter un diálogo lineal ou unívoco. Era como fracasar nun intento, pero nese fracaso xorde outra cousa. Gústame tamén a idea de construír desde aí.
É nese traballo na mesma liña que nace o título d’O elo, dese gonzo queimado que permanece como símbolo "pase o que pase"?
É curioso. Cando se achegaba a data da publicación eu decatábame de que había algo que non tiña na memoria: como saíra o título. Agora que fixemos un par de "celebracións" –non dicimos presentacións porque foron con amizades– lévoo máis fresco. Unha delas foi na casa da avoa materna de Emma, en Oza dos Ríos, onde contou un pouco como xurdira cada colaxe. Entre as historias estaba a dese gonzo, que rescatou dunha lareira da casiña.
Cando chegamos á figura do elo vimos que era o que cinxía a obra. Pero iso veu a posteriori. Eu dinme de conta hai pouco, volvendo a outro texto sobre o que estou traballando, pero anterior a O Elo, eu xa estaba falando nun pé de páxina (que me gustan moito) da figura do elo absoluto.
Unha vez que deramos co nome tiñamos moi claro que era fantástico como resumo e como definición do proxecto, porque une unha voz escrita a unha voz plástica, con ese sentido de acoutar os espazos que pode levar a imaxe do elo, dúas pezas que se unen...
E logo ese símbolo leva a outro concepto moi importante ao longo do libro, que é o do sagrado. Como se observa isto? É problemático?
Niso teño que pór sobre a mesa o peso desa primeira carta con María do Cebreiro. Na poesía que se pode ver dela a partir d’Os inocentes está esa reflexión acerca de conceptos como o sagrado, o amor... ou ese anel que n'A Lentitude está tan presente. O Elo ía moi ben para todo o que tiña que ver coa alianza, nun senso amplo do concepto. O tema do sagrado aparece dun modo moi rápido e sinxelo, porque os ritos están moi vencellados ao sagrado. Pero ao final para min agromaba unha tensión desde a filosofía, onde eu me formei. Foi un concepto que traballei moito, e como amosa a cita que abre o libro, de [Georges] Bataille, hai un fetiche arredor del e da súa perda. Realmente, agora que rematei o libro como tal –porque a peza ábrese en moitas liñas– reflexiono sobre vivir o sagrado como algo positivo ou negativo; se a nivel histórico hai só unha lectura do sagrado ou tamén nos pode levar a esa idea do absoluto, da identidade, do monólito. Isto enlaza tamén co concepto de verdade. E nunca sei se o sagrado vén pola fascinación que produce nun momento a natureza ou pode funcionar como un concepto político que te leva a axeonllarte ante o líder.
Despois, tamén penso que existen lugares nos que hai unha presenza do sagrado moi importante, como algo que nos une á comunidade, como pode ser o San Bieito do Marañao [San Cristovo de Cea] que aparece por aí, e que a min a nivel vital é un espazo que me di moito. Pero ao mesmo tempo as nocións de Deus ou da relixión resúltanme un problema. Entón, vexo un conflito. Hai un momento no texto que fala de que unha vez que aparecemos no mundo estamos cinxidas ao sagrado, e cando o leo agora non estou seguro de se é positivo ou non, ou de se quixen dicir sagrado. Ultimamente doulle voltas a iso. Noutro pé de páxina do texto que che comentaba antes traballo coa idea dos corpos sacrificábeis, desde Giorgio Agamben. Ese sacrificio, que vexo como algo eminentemente negativo, tamén está moi ligado ao sagrado.
Eu ao final concibo a poesía en xeral, e este libro en particular, que trata temas que son moi políticos (rito, verdade, sagrado), como algo que serve para abrir preguntas máis que para opter respostas. Tampouco sei se me interesa atopar evidencias. Nesa tensión é tamén onde pode abrochar o texto.
Ademais da entravista a Quico Valeiras, da que publicamos un extracto, afondamos na situación que vive o jazz na Galiza e descubrímosche o paraíso ornitolóxico de Estaca de Bares. Na sección Andar e Ver descobrirás "A Lagoa de Serpe, nas alturas de Trevinca", unha peza que dá ideas para viaxar e que asinan conxuntamente Adela Leiro, Mon Daporte e Xan Colazo.
Como cada sábado, atoparás as mellores recomendacións de libros, música, cinema e teatro da man de expertos como Manuel Regueira, Susana Sanches Aríns, Belém Tajes, César Morán, Andrés Castro e Manuel Xestoso. Para aproveitar o tempo de lecer poderás completar a sección de Pasatempos.
Podes ler estes contidos no semanario Sermos Galiza que acompaña este sábado a Nós Diario. Podes atopalo nos quiosques ou para a súa lectura na nube. Se aínda non es subscritora ou suscritor podes inscribirte nesta ligazón.
