A nación dos mil viños: Queres Rías Baixas ou albariño?

A confusión ten unha base moi razoábel. Pensemos que o primeiro nome oficial da actual denominación de orixe Rías Baixas foi nada menos que… D.O. Albariño!!! Haberá persoas máis autorizadas para explicar e emitir opinión sobre o miolo dos debates fundacionais das denominacións de orixe galegas, mais semella evidente que existiu unha tensión entre a promoción das zonas de produción e a promoción das variedades. Situémonos. Na cultura europea do viño, da que formamos parte, o viño é coñecido pola súa orixe xeográfica, polo sitio do que procede. En maior ou menor medida, as persoas consumidoras de viño dos principais territorios de produción, coñecen a existencia de distintas zonas e teñen unha noción das diferenzas entre os seus viños. O máis habitual é pedir un viño da Toscana, un Burdeos, un Borgoña, un Rioxa, … Como vedes, todas referencias de rexións xeográficas, que serán así de amplas ou máis precisas aínda no mapa canta máis cultura de viño. Na ‘cultura anglosaxona’, e especialmente no crecente mercado estadounidense, a cousa non é igual. A tradición histórica é menor, e a maior parte das variedades de uva usadas na produción propia son de orixe europea, levadas con esa finalidade a esta e outras zonas do mundo. Por este motivo veredes que lles chaman internacionais (a maioría de procedencia francesa). Aquí veremos as estanterías de viños ordeadas por uvas e non por zonas, e pedirán un chardonnay, un cabernet, un merlot, un pinot noir…, todas referencias de variedades viníferas. Chamar aos viños pola zona entronca coa nosa tradición e garante unha diferenciación duradeira nos mercados Na reestruturación do sector do viño en Galiza, apostouse pola recuperación progresiva das variedades autóctonas, mais tamén é certo que inicialmente fíxose promovendo o monocultivo só dunhas poucas: albariño, mencía e godello. É unha tendencia que dura até hoxe, e que comeza a cambiar na visión de moitas e moitos viticultores. Probabelmente a necesidade de acompañar o proceso dunha promoción comercial eficaz levou a estas decisións: posicionarse en certos mercados internacionais que dan máis valor á uva que á zona, con variedades únicas e diferenciadoras. O problema é que unha vide de albariño, mencía ou godello é unha planta. É dicir, pódese cultivar en moitos lugares, como así aconteceu. E alá vai a diferenciación! Conseguido un certo posicionamento internacional, non somos os únicos en rendabilizar o noso esforzo promocional. Xa podemos beber ‘albariños’, ‘mencías’ e ‘godellos’ de distintas partes do mundo. Valdeorras e Bierzo, dúas denominacións limítrofes, compiten nos mercados con idénticas apostas de valor: godello e mencía. Podemos beber un Rías Baixas de Estados Unidos ou un Ribeira Sacra de Nova Zelandia? Imposíbel. A esta conclusión chegou todo o mundo, mais ficou a confusión e unha cultura de viño un chisco máis limitada. Ficou en nós a anomalía de pedir un ‘albariño’, un ‘mencía’ ou un ‘godello’ no canto de pedir un Rías Baixas, un Ribeira Sacra ou un Valdeorras (engadiríamos branco ou tinto, ao gusto). A excepción é o Ribeiro. É unha zona xeográfica de gran calado histórico, a denominación de orixe máis antiga e os seus viños seguen a ser tradicionalmente multivarietais, elaborados coa mestura de distintas uvas e difíciles de identificar unicamente con algunha delas. En certo xeito segue pendente de construír a promoción comercial internacional dos viños galegos, do seu paraugas conxunto e das súas distintas zonas. Será esencial presentar a Galiza como o que é, un territorio vitivinícola histórico singular, cousa que empezan a facer xa profesionais internacionais e aquí a ‘marca España’ sempre condiciona. É evidente que Galiza é o equivalente a Burdeos, Borgoña, Piamonte ou Toscana, máis alá das denominacións que teña no seu seo, e de que integre un Estado con máis zonas de viño. A proliferación de denominacións de orixe e indicacións xeográficas protexidas é o natural para o recoñecemento das peculiaridades dun territorio de viños tan diverso. Unha adecuada zonificación reflexará mellor unha realidade complexa que non ten por que resultar difícil, achegará valor e pode convivir cunha promoción comercial exterior común, e mesmo cunha administración regulatoria interna, unificada e simplificada. Quen goberna na copa Agora tocaría outra pregunta. E un albariño de Rías Baixas será diferente a un de Estados Unidos usando a mesma uva? Coma a noite e o día! Un Rías Baixas é inimitábel. É máis: existen diferenzas xa destacadas entre viños brancos elaborados coa variedade albariño. A adega Martín Códax levou adiante no seu día un proxecto a este respecto vinificando 3 viños coa mesma viticultura, a mesma variedade (albariño) e a mesma elaboración enolóxica. A diferenza estaba na ubicación das viñas en 3 zonas da DO Rías Baixas: Val do Salnés, O Rosal e O Condado. As variacións climáticas e de solos condicionaban un resultado de cata distinto para cada viño. Ou non é común escoitar que os ‘albariños’ do Condado son máis ‘suaves’ ou menos ácidos que os do Salnés? Como xa vimos na influencia climática, se a variación de mesoclima é máis drástica, a diferenza do viño será maior. Xa non digamos cun cambio de macroclima! Así entenderemos a diferenza clara que notamos entre un albariño e un godello. Se reparamos, realmente a diferenza é entre un Rías Baixas e un Valdeorras. Esa diferenza sería similar se os viños levasen a mesma uva. Notariamos máis acidez no Rías Baixas e menos no Valdeorras; poida que menos alcol no Rías Baixas e máis no Valdeorras; máis lixeireza no Rías Baixas e máis densidade no Valdeorras; máis frescor no Rías Baixas e máis calidez no Valdeorras. Manexarse con certa destreza na diferencicación entre zonas e uvas é un paso necesario no avance da nosa cultura do viño Como veremos, cada uva achega notas varietais diferentes aos viños, mais a zona ten un peso máis determinante que a variedade no gusto dos viños, polos condicionantes de solos e clima. En gran medida a zona tamén contou e conta co condicionante das variedades, pois diferían dunha a outra, e cada unha contaba coas mellor adaptadas ás súas condicións nun proceso histórico. Na costa galega domina o albariño e nas comarcas orientais o godello. Mais cómpre saber que as variedades galegas máis destacadas están plantadas ou autorizadas para seren plantadas en practicamente todas as denominacións de orixe e indicacións xeográficas, polo que manexarse con destreza básica na diferencicación entre zonas e uvas é un paso necesario no avance da nosa cultura do viño. O gusto dos solos Os solos das viñas proveñen da degradación das rocas que forman a corteza terrestre e modifícanse pola actividade biolóxica dos seres vivos. As plantas desenvólvense nel, e as súas propiedades e composición condicionan en parte a actividade de todas elas, tamén das vides. Afectan á temperatura, á drenaxe e retención de auga, de nutrintes, e moitos outros factores que inciden na alimentación da pranta, no proceso de maduración, na composición do mosto, e finalmente nas características organolépticas dos viños. Xeralmente os solos vitícolas defínense pola textura -en función do tamaño dos graos dos seus elementos máis finos- en area, limo e arxila, de maior a menor. A textura de cada solo definirase pola proporción de area, limo e arxila presente nel. Ás veces faise tamén referencia á presenza de algúns minerais na súa composición. Con máis frecuencia veremos describir solos e viños en función do tipo de roca nai do que proceden: granito, lousa ou caliza; por destacar tres presentes en zonas interesantes de viños. Un solo areoso é moi solto, con pouca retención de auga e nutrintes, e con boa penetración das raíces. Pola contra os arxilosos son máis compactos e duros, e máis doados de encharcar pola penetración de auga. Os limosos son típicos das zonas fluviais, moi ricos en nutrintes e excesivamente vigorosos. Entre estes extremos están os solos francos (con distintos nomes en función das porcentaxes presentes dos outros tres) con condicións intermedias e boa fertilidade. A fertilidade vén determinada polos elementos finos que son quen reteñen os nutrintes. Para o cultivo da vide os máis adecuados son os areosos, francos ou lixeiramente arxilosos. A vide está adaptada a solos pobres, de fertilidade baixa, que favorecen o estrés da planta e, por tanto, a produción de froito como método de supervivencia. En condicións de abundancia, a vide sáciase para medrar. Os elementos grosos do solo (gravas, cantos, pedras) non afectan á fertilidade, pero si á absorción da auga ou á temperatura. É moi importante un solo vitícola vivo, con actividade biolóxica, con microorganismos, bacterias, fungos e miñocas. Ocúpanse de estruturar o solo e converter os restos orgánicos en nutrintes que a planta pode absorver. Sabemos a nivel científico que a planta non absorve minerais e, por tanto, o concepto de mineralidade aplicado á cata, en auxe nos últimos anos, segue a ser controvertido. O que sabemos é que a incidencia xa explicada dos solos na vide (p. ex.- a ausencia ou exceso de certos minerais na absorción de nutrintes) condiciona o resultado final do viño cando menos de xeito indirecto. É coñecida a tendencia dos solos graníticos a favorecer viños máis vibrantes, cortantes e de marcada frescura. Son os solos predominantes en Galiza, de xeito destacado na área occidental e central. Os solos de lousa, presentes en Valdeorras e outras zonas, tenden a favorecer aromas que lembran a fósforo, xiz ou lousa mollada. As texturas areosas parecen favorecer viños elegantes, sutís e aromáticos con estrutura delicada. E as arxilas axudan a que os viños resulten maduros, concentrados, con corpo e lonxevos.