O Plan galego de saúde mental, lonxe de mellorar o servizo

Entre 2003 e 2018, o número de psicólogos e psicólogas públicas medrou 80% no conxunto do Estado español, pasando de 1.572 a 2.835. Este crecemento, porén, foi moito máis cativo na Galiza: 95 profesionais fronte aos 74 que había a comezos de século —unha suba de 32%—. Deste modo, fica como a segunda autonomía após Andalucía coa peor ratio de persoal: 3,5 psicólogos por cada 100.000 habitantes. Son dous puntos e medio menos que a media estatal, e unha cifra moi afastada dos rexistros de Catalunya —9,2— ou Nafarroa —10,3—. O Plan de saúde mental da Galiza poscovid 2020-2024, aprobado após varios anos de insistencia por parte das e dos profesionais do servizo público, prevé a contratación de 45 novos profesionais de psicoloxía clínica de cara a 2024. No ano da pandemia a Xunta contratou os primeiros 21, e antes do remate de 2021 terminarán de incorporarse outros dez. Con todo, unha vez cumpridas as expectativas deste documento en materia de contratación, a Galiza seguirá a ter unha das ratios —5,2 profesionais por cada 100.000 habitantes— máis baixas do Estado, un dato moi inferior ao da media dos países da Unión Europea —20, o recomendado polas persoas expertas a nivel mundial—. De feito, Suecia e Dinamarca teñen máis de 50 psicólogos por cada 100.000 habitantes. O obxectivo de reforzar o servizo con 45 contratacións modificouse tras a irrupción da pandemia, debido á previsión das e dos psicólogos dunha eventual repunta na demanda de psicoterapia; inicialmente, o Servizo Galego de Saúde (Sergas) prevía 34 incorporacións ao longo destes catro anos. "Este plan naceu obsoleto. Só aumenta en once as contratacións pola Covid-19, mais alén diso, cando esas persoas se incorporen ao sistema público, o número total de profesionais ficará en 140. Hai máis de 25 anos falabamos de 175, e iso sen ter en conta as consecuencias sobre a saúde mental da crise económica de 2008, da que aínda non nos recuperamos, e da pandemia que veu despois", sinala, en conversa con Nós Diario, a psicóloga clínica do Sergas e portavoz do Movemento Galego da Saúde Mental (MGSM), Rosa Cerqueiro. Neste senso, cómpre lembrar que unha comisión que asesoraba o Goberno de Manuel Fraga en materia de saúde mental recomendara en 1997 incrementar o cadro de persoal até as 175 profesionais, unha cifra que, polo de agora, a Galiza está moi lonxe de lograr. 3.186 persoas en espera, unha media de 55,7 días No que atinxe á atención hospitalaria, o plan marca un claro e crucial obxectivo: que todas as persoas doentes sexan atendidas nunha primeira consulta nun prazo máximo de 30 días desde a súa solicitude. Segundo os últimos datos ofrecidos polo Sergas, referidos ao primeiro semestre de 2021, a listaxe de agarda no servizo de psiquiatría —que abrangue a especialidade de psicoloxía clínica— confórmana 7.023 persoas, que esperan un tempo medio de 32,6 días. Son 3.123 pacientes máis que os que agardaban no primeiro semestre de 2020, o que evidencia un notábel aumento da demanda destes servizos por mor da pandemia. Mais, dado que o Sergas non ofrece o dato desagregado de ambas as especialidades, Nós Diario formulou unha solicitude de información pública a través do portal de transparencia, que foi desbotada pola secretaría xeral da Consellaría de Sanidade ao requirir dunha "acción previa de reelaboración". Porén, após presentar un recurso ante a Valedora do Pobo, o organismo resolveu favorabelmente a petición deste xornal alegando que a Xunta coñece os datos e debe facelos públicos ao tratarse dunha información "de necesario coñecemento por parte da cidadanía e o sector", que vén demandando este dato de forma "constante". As cifras son as seguintes a respecto do servizo de psicoloxía clínica do Sergas: 3.186 pacientes agardando por unha primeira consulta, cunha espera media de 55,7 días. Este dato, que duplica o previsto no Plan galego de saúde mental, sorprende as propias profesionais: "Paréceme unha estimación moi optimista, xa asinaría eu eses 55 días, mais é difícil de crer. Afirmaría que estamos case no dobre", sostén José Eduardo Rodríguez Otero, psicólogo clínico e presidente da sección de psicoloxía e saúde do Colexio Oficial de Psicoloxía da Galiza (COPG). Outra compañeira do servizo público aclara que significa o concepto de espera media: "É a media do que van agardar desde hoxe até a súa cita. Isto é, quen vai mañá á consulta espera un día, quen vai pasadomañá espera dous... e así até o que estea citado en marzo". Na práctica, pois, as e os psicólogos do Sergas falan de entre tres e seis meses de media para a primeira consulta. "Ou pagas e vas á privada, ou tes que agardar varios meses", di José Eduardo Rodríguez Otero "No último ano e medio houbo máis contratacións que en toda a historia, mais a cuestión é que as listaxes de agarda non dan caído; de feito, aumentan, tanto para a primeira consulta como para as sucesivas. Isto débese ao aumento exponencial da demanda e á consecuente saturación na Atención Primaria. Vimos dunha situación absolutamente precaria", lamenta Rodríguez Otero, quen apunta como solución, "para quen pode custealo", a privada: "Se vas ao teu médico cun problema de depresión ou ansiedade e non che dan unha solución rápida, non vas agardar 55 días porque precisas atención antes. Ou pagas, ou esperas", di. De feito, as e os profesionais da Atención Primaria advirten que unha de cada tres consultas que atenden teñen que ver con problemas de saúde mental. "Preocúpame que a media sexan 55 días de espera, porque iso significa que nalgúns lugares teñen listas moi máis elevadas, de até seis meses. Son poucas as unidades de saúde mental (USM) que axustan a ratio a unha psicóloga clínica por cada 50.000 habitantes. Na miña, en Pontevedra, si se cumpre, e aínda así estou en tres meses e medio de agarda...", engade Rosa Cerqueiro. A portavoz do MGSM advirte da "enorme falta de equidade" na distribución dos recursos, en especial o contraste entre a contorna rural e a urbana: "Moita xente non pode acudir á súa USM porque non ten unha liña de autobús. Non todos os lugares están ben comunicados". Cerqueiro lembra que as persoas expertas recomendan dedicar á primeira consulta arredor dunha hora, e 45 minutos para as revisións. No Sergas, di, a atención dura 45 e 30 minutos respectivamente. "E en Pontevedra estamos a facer as revisións en 20 minutos, o que nos impide unha correcta avaliación", matiza. "Moitas veces temos que atender pacientes fóra de axenda", apunta Rosa Cerqueiro Aliás, estímase que un tratamento de psicoterapia debe durar entre 16 e 20 semanas, con citas cada 15 días. Hoxe, no sistema público a segunda consulta pode demorarse entre dous e cinco meses. "A nivel xeral, cada profesional atende a diario dúas novas consultas e sete revisións, e en Pontevedra chegamos a tres e nove respectivamente. Se temos algunha persoa doente que deba ser vista antes atendémola fóra de axenda, aumentando as horas na consulta... Mais esa non pode ser a solución", sostén, e salienta que actualmente "non se fan substitucións por vacacións", polo que "as listas de agarda increméntanse nalgunhas épocas do ano". Mais as consultas privadas tamén comezan a saturarse. A psicóloga e membro do COPG Hadriana Ordóñez: "Recibo moitas persoas que se acaban resignando e acoden á privada, porque ven que o seu malestar é tan grande que non poden agardar tres meses". Ordóñez cre que o incremento a nivel xeral da demanda de psicoterapia débese a diferentes factores. Por unha banda, á "dignificación" da profesión e á "caída dos estigmas" sobre a saúde mental; por outra, aos efectos do propio confinamento por "non poder fuxir da casa" ou os "dós" que aínda se están a superar: "Na Galiza temos unha arraigada cultura da morte, acompañamos os defuntos... E nos primeiros meses de 2020 todo iso non se puido facer". A psicóloga tamén apunta a unha posíbel repunta por parte das mulleres vítimas de violencia machista: "Vai haber un pico moi alto de demanda de servizos psicolóxicos por mor da pandemia, malia non coñecermos aínda os datos. Moitas mulleres que cargaban con todo o peso da casa e aínda por riba tiveron que convivir co agresor... Xa non poden máis e piden axuda", afirma.