Pásmame a luz das estrelas

Ao longo desta serie compartín e comentei mapas do ceo dun momento concreto da noite nunha data de referencia próxima á publicación do caderno. Nesta derradeira entrega o que comparto é, literalmente, todo o ceo. Todo o que se pode ver en Galiza nalgún momento da noite, nalgún momento do ano. Iso é o que amosa a imaxe, un mapa do ceo galego (ou de calquera lugar do mundo na mesma ou parecida latitude) que creamos na Agrupación Astronómica Coruñesa Ío con deseño gráfico de Marta Cortacans e divulgamos desde hai unhas semanas a través do noso sitio web, canda outros materiais e recursos como un moníptico sobre o Sol, que achega información sobre a súa estrutura, as distancias no sistema solar, a evolución estelar, datos fundamentais e fitos significativos na exploración solar e información sobre as eclipses que veremos na próxima década; un mapa da Lúa, elaborado a partir dunha fotografía do noso compañeiro Óscar Blanco e no que se indican algúns mares e cráteres así como as zonas de aterraxe das misións Apollo; ou o caderno “Grandes ideas da astronomía”, tradución ao galego do documento da Unión Astronómica Internacional “Big Ideas in Astronomy” que propón unha serie ordenada de conceptos chave da astronomía que deberían formar parte da cultura xeral de calquera persoa ben informada nesta materia. Estes contidos poden consultarse ou descargarse no web da Agrupación Ío, www.agrupacionio.com, na zona Recursos &gt; Materiais didácticos. A imaxe amosa moitas máis constelacións das que podemos observar nunha hora dada. En cada momento concreto teremos sobre a cabeza só un subconxunto deste mapa, que será diferente ao principio e ao final da noite, e diferente tamén no verán ca no inverno, claro. A vantaxe é que este mapa “non caduca”, vale para hoxe e para dentro de cincuenta anos: serviranos para identificar as constelacións calquera día de calquera mes no noso país (mais tamén en toda a península, en Nova York ou en Saraxevo). Esa validez universal explica que no mapa non se indiquen os puntos cardinais e tampouco as posicións dos planetas nin da Lúa, obxectos con movementos propios sobre o fondo de estrelas que, esas si, se moven xuntas, en bloque. Por iso a paisaxe de estrelas da próxima madrugada é idéntica á que haberá dentro dun ano; o único que cambiará será a presenza ou non dos planetas e da Lúa. Como nos guiamos nun ceo real, entón, con este mapa? A axuda principal vén, coma sempre, do Carro da Osa Maior. A parte de atrás da caixa do Carro condúcenos á estrela Polar, a forza de prolongar cinco veces a liña que vai de Merak a Dubhe. A Polar está na dirección do eixo de xiro da Terra, de tal forma que esa é a única estrela que para nós non se move: son todas as demais as que dan voltas ao seu redor. É un punto fixo que nos sinala o norte e ademais estará sobre o horizonte á mesma altura en graos que corresponde á nosa latitude. Por iso en Galiza vemos a Polar “a media altura”, exactamente a uns 43º, sendo 0º o horizonte e 90º o que temos xusto enriba da nosa cabeza, o cénit. E sabendo onde está a Polar e o norte, determinaremos as outras direccións e, valéndonos do mapa, poderemos poñerlle nome as rexións da contorna, e logo as de máis alá, devagar, sen présas. O mapa, cos nomes oficiais das constelacións en galego, sinala tamén o curso da Vía Láctea (agora no verán de Casiopea ao Seteiro, atravesando o corpo do Cisne) e a eclíptica, a banda das trece constelacións zodiacais, incluído o Serpentario que acolle a estrela Rosalíadecastro, a escritora á cal lle roubei os títulos de todas estas guías do ceo. Tamén destaca dúas zonas especialmente rechamantes: o “triángulo de verán”, que loce no alto nas noites estivais, e o “hexágono de inverno”, que marcará as principais horas da noite dos meses fríos. Non precisamos máis para iniciármonos na astronomía en noites despexadas. Gozade moito do ceo, mellor aínda en boa compaña.