As nosas extraordinarias aves comúns: o veciño paporrubio

Tanto o nome científico como unha meirande parte dos vernáculos fan alusión á cor rubia do peito, cara e gorxa. Erithacus vén de erythos que significa roxo, ao igual que rubecula, diminutivo de ruber que fai referencia á mesma cor. En boa parte das linguas europeas, o seu nome común fai mención tamén á distintiva cor do papo, ademais dos apuntados arriba, noutros tantos idiomas o significado é o mesmo, caso do neerlandes roodborstje ou do italiano pettirosso. Distribución Vive en toda Europa, o seu límite ao norte cadra co Círculo Polar Ártico e atopámolo tamén nas illas británicas e no norte de África. En Asia chegan até os Urais e o Caspio. Na península Ibérica é máis abundante na zona norte, e no sur están máis asociados ás zonas de montaña. Na Galiza é moi común e sedentario con exemplares que veñen pasar o inverno do norte de Europa. Contamos tamén cun bo número durante os pasos de primavera e de outono. Segundo os investigadores Tellería e Santos, a súa distribución na península Ibérica está relacionada coa temperatura e especialmente coas precipitacións, respondendo negativamente ás temperaturas altas e positivamente ás precipitacións, sendo polo tanto máis abundante naqueles territorios máis chuviosos. Como recoñecelo Paxaro duns catorce cms de longo cunha envergadura (das ás) de vinte a vinte e dous cms e sen dimorfismo sexual. Partes superiores e ás de cor castaño verdoso, inconfundíbeis pola faciana e peito de cor rubio que rodea unha banda cincenta que resalta sobre a barriga branca. O peteiro e os ollos son negros. Os exemplares xuvenís son de cor castaña, pardos por enriba con manchas brancas e partes inferiores tamén pardas claras con pintas escuras e sen o característico peito vermello dos adultos. Ten unha silueta moi recoñecíbel, repoluda, nomeadamente en inverno cando converte as plumas nun edredón para xerar unha capa de aire quente. A diferencia de outras aves que habitualmente camiñan polo chan, os piscos marchan dando saltos. Voz Son aves cantareiras que nos deleitan coas súas melodías durante todo o ano, coa finalidade de manter os seus territorios. Algo que fan machos e femias. Apenas deixan de cantar nun curto espazo de tempo, cando están a mudar a plumaxe, cara a finais de verán. Emite constantemente un reclamo seco "tac", que repite irregularmente "tac-tac…, tac-tac-tac". O canto que moitas veces realiza desde o alto dunha árbore ou arbusto é moi elaborado e melodioso e cambia ao longo do ano. Comezan cos cantos en outono logo de mudar a plumaxe e teñen un ton suave e melancólico, namentres que os da primavera son fortes, seguros e semellan alegres. Desde decembro van ir aumentando en intensidade cunha dupla finalidade, a que xa comentamos de defender o territorio pero tamén a de atraer unha parella. O horario das súas cantarelas é amplo, poden facelo durante todo o día, habitualmente son das primeiras aves en comezar o coro matutino e moitas veces as últimas en deixar de facelo. Onde atopalo Presente nunha enorme variedade de hábitats, desde espazos cunha grande densidade arbórea a outros como hortas, cultivos, xardíns e parques de vilas e cidades. Que come? É insectívora pero aliméntase tamén de bagas e froitos. Como sucede con outros paxaros durante a época de cría, primavera e comezo do verán, come fundamentalmente invertebrados como formigas, escaravellos ou arañas e desde finais do verán en diante, outono e inverno, no seu menú entran bagas e froitos de bieiteiro, moras, amorillóns ou sementes das hedras. Cría O cortexo iníciase xa en xaneiro e comezan a reprodución a partir do mes de marzo, prolongándose esta até mediados de xullo. A femia do paporrubio constrúe un niño en cavidades pouco profundas de diferentes substratos como pode ser un valo, buracos de paredes, noiros ou estruturas artificiais que habitualmente están a pouca altura, desde o nivel do chan aos catro ou cinco metros. Soen situalos en lugares afastados e ben escondidos entre as hedras ou nunha sebe, pero sempre adoitan ser zonas tranquilas. Aínda así, os paporrubios son desas especies, como a carriza, que viven preto dos humanos que poden facer o niño en lugares insólitos como o motor dun tractor, unha peza de roupa colgada, un cesto ou unhas botas arrombadas nun estante da palleira. O niño ten forma de cunca, unha base de follas secas, herbas e brións e co interior tapizado de pequenas raíces moi finas sobre as que fan unha cama de pelo e plumas. Nel pon a femia de catro a seis ovos de cor branca azulada con pencas rubias de diferentes tamaños que poden estar situadas no extremo máis ancho ou espalladas por toda a superficie. Logo da eclosión, a femia levará as cascas dos ovos lonxe e mesmo poderá comer unha parte delas para asegurarse unha ración de calcio. Chocará durante trece días e nese período será o macho o encargado de alimentala, para, aos poucos días, pasar os dous proxenitores a cebar os polos que abrirán os ollos aos oito días e terán a plumaxe completa aproximadamente aos dezaseis, listos xa para voar. Poden sacar adiante unha segunda rolada, de ser así será o macho quen se ocupe dos pitos mentres a femia comeza a seguinte posta. A pesar da súa habitual presenza en lugares habitados, son aves moi sensíbeis ás molestias durante a época de cría, e se se lles incomoda, ben na construción do niño ou cando están a chocar os ovos, poden abandonalo. Vixiando os marcos Os paporroibos son dos poucos paxaros que manteñen o territorio durante todo o ano, tendo boa conta dos seus límites que vixían constantemente. Na época de reprodución será a parella quen garde o lugar, pero coa disolución da mesma, só se xuntan para a crianza, macho e femia pasarán a defender cadanseu territorio. Para reclamar os dominios empregan sobre todo a súa presenza, mostrando a mancha vermella do seu peito como indicador de "territorio ocupado". O celo por resgardar os marcos intensifícase durante a cría que non só defenderán fronte aos seus conxéneres senón tamén ante outras especies de paxaros. A competición é tan seria, neste período, que as leas poden chegar á morte do intruso, de feito os ataques pola defensa do territorio son unha das principais causas de mortalidade da especie que un estudo estima en unha de cada dez. Tal é así, que ante a presenza dun pequeno feixe de plumas vermellas, o paporrubio responderá atacándoas. Depredadores do paporroibo? Ao criar preto do chan, en lugares moi humanizados e ser aves relativamente confiadas, os gatos dan boa conta deles, motivo polo que en países nos que hai unha gran paixón polas aves, realízanse campañas para poñer axóuxeres ou colares de cores aos gatos, accións que poden reducir en máis de 50% as mortes dos paporroibos. Entre a fauna salvaxe os córvidos son uns dos depredadores naturais dos piscos, as pegas poden observar, seguir e coller os ovos ou polos do niño e outro tanto poden facer os gaios no medios máis forestais. A serpe riscada pode tamén depredar sobre os seus niños. Como lle vai? Atendendo aos datos das poboacións de aves comúns estudadas durante os 25 anos do programa de seguimento de SEO/Birdlife, de 1998 a 2020, a tendencia é de incremento moderado. Estatísticas que medran paseniñamente, de ano en ano, parellas ao aumento da superficie forestal, da que tanto gustan, que acompaña ao abandono do medio rural.