As nosas extraordinarias aves comúns: o gran pombo

Tanto Columbidae como Columbiformes derivan do latín, que significa pomba e pichón, e pola súa parte pomba e paloma tamén derivan de Palumbus. As propostas en galego para Columba palumbus son pombo ou pombo torcaz, aínda que existen outros rexistros como pombo bravo, pombo grande ou trucasa. Segundo X. M. Penas Patiño e C. Pedreira López, torcaza podería facer referencia ás manchas verdes e brancas do pescozo semellantes á forma dun torque ou colar en forma de semicírculo. Pombo e non pomba debido ao maior tamaño da especie. Distribución Atópase en Europa, noroeste de África, Siberia occidental, Turquía, norte de Siria, Irak, Irán e Afganistán chegando ao Himalaia. Está ben espallado por toda a península Ibérica, que acolle as maiores densidades das poboacións europeas invernantes en Extremadura, oeste de Toledo e Setúbal, Évora e Portalegre en Portugal, zonas nas que se alimentan principalmente de landras. Na Galiza atópanse ao longo de todo o territorio onde tamén recibimos exemplares durante o inverno. Análises xenéticas de plumas de pombos cazados na península Ibérica indican que a orixe dos que migran para pasar aquí o inverno proveñen do centro e norte de Europa incluíndo tamén exemplares de Rusia occidental. Como recoñecelo? É a maior pomba de toda Europa (paleartico occidental) o que permite diferencialas perfectamente das pombas domésticas e de outras salvaxes como o pombo pequeno. Pode chegar aos 600 gramos aínda que o peso medio está nos 500 gramos, e unha lonxitude do peteiro á cola de 40 centímetros, cunha envergadura de ás de 75 centímetros. Non existen diferencias significativas entre as femias e os machos. Son corpulentas, coas ás anchas e a cola longa, e predomina a cor gris cincenta, aínda que ten varios caracteres diagnósticos como son o peito e patas granates e manchas brancas e verdes a ambos os lados do pescozo. Cando voa apréciase unha franxa branca transversal nas ás e outra negra no extremo da cola. Pódense identificar pola ausencia da cor verde e branca no pescozo Os exemplares xuvenís, como sucede con outras moitas especies das que xa temos falado, son máis apagados e menos contrastados que os adultos. Outros trazos que os poden identificar son a ausencia da cor verde e branca no pescozo así como tamén carecer da franxa brancas das ás dos adultos. Teñen un voo forte e directo, bater rápido de ás e planeos a intervalos. Voz Seguramente un dos sons máis escoitados é o arrolo dos pombos que constan de cinco frases coa última ascendente no seu ton que pode durar entre 9 e 13 segundos aproximadamente. O volume e intensidade do cortexo fan que chegue a ser audíbel a gran distancia. Ten outros sons e chamadas entre os que están os que emite o macho antes de comezar as leas polo territorio ou os que produce tamén o macho no niño que son semellantes aos da femia pero os desta nuns tons máis baixos. Outras voces son as asociadas á cópula, os de advertencia ou mesmo os de ceba que tamén producen os polos. Estes, aos poucos días de voar, emiten arrolos brandos, de ton máis alto que os dos adultos. Onde atopalo? Ocupa unha gran diversidade de hábitats, o natural son os bosques de folla caduca e mixtos con prados e campos na contorna, pero podemos atopalas tamén en parques e xardíns do centro de vilas e cidades. Gústanlles as zonas de cultivo e beiras de ríos e está ausente do litoral moi exposto e pedreiras. Abundancia e calendario O pombo torcaz está presente na Galiza durante todo o ano, mais o seu número aumenta considerabelmente durante os meses de inverno debido á chegada de individuos procedentes de diversos países europeos. Pode ser considerado común na época de nidificación e localmente abundante no inverno. Alimentación Como aves de orixes forestais que son, entre o menú dos pombos están as landras e outra multitude de materia de orixe vexetal como follas verdes, sementes, flores e froitos que obteñen das árbores ou no chan. Pero a súa dieta vai mudando co paso das estacións e o acceso de alimento dispoñíbel. De outono a febreiro, as landras son moi importantes no seu menú, pero cara ao final do inverno e comezo da primavera, aliméntanse dos gromos nos extremos das árbores, algo sorprendente debido ao seu tamaño. Xa cara a finais do verán, pasan a comer sementes dos cultivos ou restos destes así como froitos e bagas de árbores e arbustos. No meu caderno de campo teño apuntamentos de grande cantidade de pombos comendo amorillóns nun paseo polo bidueiral de Montederramo. Aínda sendo maioritaria-mente "vexetariana" non lle ten noxo ao alimento de orixe animal entre as que se atopan pequenos insectos e as súas larvas e tamén miñocas, lesmas e caracois. Como outras aves que se alimentan de grans, inxire pequenas pedras para axudar no triturado destes. Reprodución Os estudos apuntan que a época de cría vai desde finais de marzo até o remate de setembro, cando voan os polos das parellas que van máis retrasadas. Os voos de cortexo recoñécense doadamente, os machos botan a voar desde o alto dunha árbore para coller altura e logo dun bater de ás forte, deixase caer planeando. Os voos ascendentes e descendentes sucédense até cubrir o territorio do niño, para regresar ás inmediacións da árbore da que partiu. Nunha cidade, o punto de saída e chegada ben pode ser un valado publicitario ou un semáforo. Outra das "paradas nupciais" dos pombos é un reclamo que realizan no chan: o pombo da saltos detrás da femia, inclinándose considerabelmente ao mesmo tempo que desprega a cola mentres emite un "ruug" seguido de chimpos con ambas as patas. Os polos fican no niño entre tres e catro semanas En árbores ou arbustos constrúen un niño bastante ruín formado por un conxunto plano de paus que dispoñen de tal maneira que mesmo desde abaixo se poden ver os ovos. Nel realizan unha posta de dous ovos que soen repetir unha ou dúas veces durante a época de cría. Femia e macho chocan os ovos durante uns 17 días, e parece ser que teñen un horarios estabelecidos para esta tarefa, a femia choca desde as catro ou cinco da tarde até as oito da maña seguinte cando o macho a substitúe. Pode darse o caso de abandonar o niño se se lles molesta, pero de non ser así, é habitual que usen o mesmo na seguinte posta. Unha vez nacen os polos permanecerán no niño unhas tres ou catro semanas. Os pichóns, como sucede coas demais pombas, son alimentados con "leite de pomba" polos adultos até os 8 ou 10 días de idade para logo comezar a darlles sementes e outro tipo de alimento de orixe natural. Depredadores e ameazas do pombo Como non podía ser doutra maneira o ser humano é unha das maiores ameazas para esta especie, xa que caen a centos durante a época de caza. Respecto ás infraestruturas humanas, algúns autores como Telleria apuntan ao impacto que os parques eólicos poden supor nas súas rutas migratorias. Os pombos son un bocado moi apetitoso para multitude de aves de rapina, sendo unha especialista o azor que en diferentes estudos destaca por telos como as súas presas principais. Falcón peregrino, millafre queimado, miñato e gabián tamén poden darlles caza, e entre as aves de rapina nocturnas destaca o bufo real. A familia dos colúmbidos O s colúmbidos son unha familia de aves granívoras, de diferentes tamaños, á que pertencen numerosas especies como o pombo, as pombas e as rulas. Teñen todas unhas características semellantes; corpo grande e cabeza pequena, non existe dimorfismo sexual, constrúen uns niños ruíns e son granívoras. Na Galiza, alén do pombo, temos as seguintes especies: Pombo das rochas (Columba livia) É a forma primitiva da que saíron todas as razas de pombas domésticas ou, dito de outra maneira, todas as pombas urbanas descenden de pombas das rochas que foron domesticadas. En estado salvaxe criaba en grandes cantís ou penedías do interior ou da beiramar. Pombo pequeno (Columba oenas) É semellante á pomba brava ou das rochas e tamén as domesticas que aínda manteñen trazos das salvaxes. Aínda que teñen un aire ao pombo torcaz é considerabelmente menor, e diferénciase deste fundamentalmente pola ausencia de branco no pescozo e da liña transversal das ás. Diferénciase tamén das pombas das rochas por aniñar en árbores. Na Galiza está limitada á zona sur leste do país. Sedentaria e pouco abondosa. Rula ou rula común (Streptopelia turtur) É estival, das catro aves que cruzan o mar, como dicía a cantiga, chega en abril e marcha de volta en setembro e espállase por todo o país, aínda que cada vez é máis escasa debido aos cambios no modelo agrario e a caza. O movemento conservacionista ten manifestado a crítica situación na que se atopa a especie. Segundo os datos aportados polo programa de seguimento SACRE de SEO/Birdlife nos últimos dez anos, o número de rulas foi 60% máis baixo ás cifras previas ao inicio da súa caza hai dezasete anos. O número de rulas é 60% inferior ao das datas previas ao inicio da súa caza, hai 17 anos A rula está en franco declive xa desde hai anos por motivos semellantes aos que temos comentados xa para outras especies de ambientes agrarios, motivo polo que a Unión Europea ten demandado do Estado español tomar medidas de conservación. Incomprensibelmente a Dirección Xeral de Patrimonio Natural da Xunta da Galiza continúa permitindo a súa caza en nove concellos da comarca da Limia. Do 15 de agosto ao 6 de setembro, na media veda, autorizase a súa caza, algo que se ten denunciado desde o movemento ecoloxista galego e que podería ter serias consecuencias económicas desde a Unión Europea. Rula turca (Streptopelia decaocto) Semellante á rula común pero lixeiramente máis lanzal e algo maior. Predomina a cor cincenta e ocre pálida e o peito tirando a rosado cun diagnóstico colar negro que non rodea completamente o pescozo, estendéndose polos laterais. Ten unha cola longa, negra na base e branca no extremo. Como o seu propio nome indica, non é unha especie autóctona, porén tampouco é invasora xa que non foi introducida por ningún ser humano. Orixinaria de Asia e Oriente Próximo, comezou a expandirse por Europa hai uns cen anos, chegando á península Ibérica nos anos setenta e ocupando na actualidade boa parte do territorio. Na Galiza ocupa vilas e cidades, sendo máis habitual contra a costa pero con presenza tamén no interior do país.