As nosas extraordinarias aves comúns: a melodía do merlo

Francisco Bernis no Diccionario de nombre vernáculos de aves recolle 'merlo' en Lugo, A Coruña e Pontevedra, pero tamén outros vernáculos como cochoza e cochorra en Lugo e Ourense polo seu "grito machacón". Distribución Especie cunha ampla distribución mundial, atópase en toda Europa e Asia, chegando até o Himalaia e centro e leste da China. Introduciuse noutros continentes, caso de Australia e Nova Zelandia entre os anos 1860 e 1870. Na península ibérica está amplamente estendido e segundo o Atlas de aves reprodutoras da SEO/Birdlife ocupa case 94% das celas de 100 km2 no que está dividido o Estado español. Na Galiza podemos atopar o merlo desde a beira do mar até os curutos máis elevados. Como recoñecelo? A especie amosa unha diferenza patente a simple vista entre a femia e o macho. Tamén os xuvenís teñen caracteres que permiten separalos dos adultos. As femias son de cor apardazada, cun sutil babeiro lixeiramente apencado e o peteiro curto e amarelo. Os machos, pola contra, son totalmente negros co bico de cor amarela forte ou laranxa e un anel ao redor do ollo da mesma cor. Os xuvenís, son semellantes ás femias, e aínda que pode parecer complicado, cunha análise detallada pódese discernir entre os exemplares xuvenís femias e machos. Todos teñen un corpo compacto, unha lonxitude que vai de 24 a 29 cms e unha cola longa. Voz Seguramente nos veñan á cabeza varios sons producidos polos merlos. Entre as súas voces está o melodioso canto pero tamén os reclamos de alarma e as chamadas de contacto. Respecto aos primeiros, habitualmente o macho canta desde un pousadoiro que soe estar a certa altura, desde finais de xaneiro até que remata a época de reprodución, cara a finais de xullo. O reclamo de alarma cando se asustan pola presenza dalgunha persoa ou dun gato é un chí-chí-chí-chí que repite insistentemente mentres persiste a ameaza. O investigador Cramp ten realizado estudos sobre o variado e extenso repertorio do merlo e sinala que emiten frases e sons con variacións entre diversos individuos que, cos anos, van mudando e incorporando novas notas. Apunta o autor que uns merlos aprenden dos seus veciños coa posibilidade mesmo de crear dialectos ou repertorios locais. Onde atopalo Ten unha grande diversidade de hábitats, distribúese polo gradiente de altitude ocupando todo tipo de medios, acadando as maiores densidades en zonas arboradas a menos de mil metros sexan estas densas ou abertas. Gusta de lugares con algo de vexetación nos que agocharse, e ademais de beiras de bosques e prados é tamén habitual nas hortas, parques e xardíns de vilas e cidades. Alimentación O menú do merlo é moi variado. Agora na primavera, unha boa parte da súa alimentación ten base animal constituída por insectos e oligoquetos, que veñen sendo, estes últimos, o termo científico para denominar a miñoca de toda a vida. Quen non os ten observado nun parque ou xardín espreitando con atención o chan e coller del unha miñoca (Lumbricus terrestris) como quen chucha dun espaguete? Así e todo, e como apuntan algúns estudos sobre a especie, a nosa visión pode estar deturpada por ser os medios humanizados os que máis frecuentamos e onde máis doados son de observar. No medio natural é probábel que non sexa un prato tan habitual no seu menú diario. Cando a bicharada desaparece, ben polo frío ou por calquera outro motivo, e nomeadamente entre agosto e finais do inverno, os merlos basean a súa dieta en froitos. O merlo estivo entre as seis especies de paxaros que máis veces acudían durante o inverno a alimentarse dos froitos da hedra O científico galego José Guitián realizou un estudo sobre as hedras (Hedera helix) e os paxaros que se alimentan delas contribuíndo á súa dispersión. Na investigación levada a cabo perto de Compostela, aló polo ano 1982, o merlo estivo entre as seis especies de paxaros que máis veces acudían durante o inverno a alimentarse dos froitos da hedra -como se pode apreciar na imaxe- sendo a especie que máis veces a visitaba. Motivo polo que 85% das súas mostras fecais contiñan froitos. Tendo en conta que os merlos basean boa parte da súa alimentación en froitos que comen enteiros, que logo dixiren para máis tarde defecar a semente a certa distancia de onde comeu en boas condicións para que xermole, pódese dicir que hedras e merlos teñen unha relación mutualista. As hedras proporcionarlles alimento e os merlos contribúen a dispersalas. Certamente poderíamos resumir, tal e como apunta José Guitián, que o merlo é unha especie que se alimenta de froitos e completa a súa dieta con insectos e miñocas. Reprodución Aínda que machos e femias participan na procura dun bo lugar para situar o niño, son elas as que toman a decisión final. Tamén son as merlas as encargadas de elaborar o niño que ten forma de cunca, para o que empregan herba seca, musgo, raíces, barro, follas e paus. Niñeiro, por certo, que poden construír en cada posta ou ben usar o mesmo para as diferentes roladas de cada primavera. Ten uns quince centímetros de diámetro externo por uns dez no fondo e soe estar situado en árbores e arbustos pero tamén en silveiras, paredes con hedras ou mesmo no interior dun rocho. A incubación vai desde os doce aos quince días sendo as segundas postas Logo de dúas semanas de traballo, a femia porá entre catro e cinco ovos de cor azul ou azul verdoso apencados de manchas pardas, posta que realiza case sempre ás primeiras horas da mañá e con intervalos de 24 horas. A incubación vai desde os doce aos quince días sendo as segundas postas, e terceiras se as hai, dunha media de trece días, case sempre menores que a primeira ao dispoñer de máis alimento canto máis avanzada vai a primavera e máis benignas son as condicións meteorolóxicas. Os dous proxenitores alimentan os polos, pero a femia permanecerá máis tempo no niño pola dificultade dos polos para regular a súa temperatura corporal. Polos, que deixarán o niño aos trece días aínda que poden facelo antes se son molestados, ocultándose entón entre a vexetación, lugar onde serán atendidos polos adultos que dividen a rolada á metade para repartir os coidados. Porén, ás veces, a femia ponse a construír un novo niño e o macho encárgase de toda a prole. Logo de tres semanas de atencións os merliños dispérsanse. Depredarores do merlo No medio natural boa parte das rapinas diúrnas e tamén algunhas das nocturnas depredan sobre os merlos, sendo un dos predadores principais entre as aves o gabián. Nas zonas máis humanizadas, como parques e xardíns, os gatos dan boa conta deles. E entre a fauna salvaxe, a raposa e os mustélidos non deixan escapar un se teñen oportunidade, especialmente dos exemplares novos e inexpertos. Porén, atendendo aos resultados dos estudos realizados no seguimento do período reprodutor da especie, as maiores perdas danse polo fracaso nas postas debido ás causas meteorolóxicas. Tendencia Segundo os datos das poboacións de aves comúns entre os anos 1998 e 2020 da SEO/Birdlife a tendencia do merlo común é de incremento moderado. Os merlos ocupan as cidades A mediados do século XIX os merlos iniciaron unha expansión cara ás vilas e cidades, colonización que se iniciou na Europa central e Gran Bretaña, e que, na actualidade, ocupa todas as urbes do vello continente. Na península Ibérica, este suceso produciuse a partir dos anos 50 nas zonas urbanas e suburbanas, comezando a aproximación primeiramente polos lugares axardinados das aforas. Os merlos acudían en inverno pola maior dispoñibilidade de alimento e tamén pola temperatura máis elevada do medio urbano provocada por calefaccións, coches, etc, para logo pasar a reproducirse. A análise deste comportamento levou a estabelecer unhas diferenzas entre os merlos de cidade e os das poboacións orixinais forestais, concluíndo que os merlos das urbes teñen maior capacidade de aprendizaxe e adaptación ás novas situacións ambientais así como maior tolerancia á presenza humana. A melodía do merlo O merlo é unha ave ben cantareira que acompaña, para o seu deleite, os humanos coas súas mil melodías. Porén, tamén multitude de compositoras e compositores tomaron como inspiración o túrdido, quen sabe se para devolverlles o favor. Na música clásica é ben coñecida a peza Le merle noir, composta por Oliver Messiaen en 1952 para frauta e piano inspirada no canto do merlo. Xa en épocas máis contemporáneas grupos como The Beatles téñeno evocado no seu tema Blackbird. Blackbird singing in the dead of night Take these broken wings and learn to fly All your life Na Galiza alén da cantiga popular á que faciamos referencia ao comezo, grupos como Treixadura teñen no seu repertorio o tema O merlo que comeza cunha fermosa entrada de acordeón. Catro merlos máis temos no país Na Galiza, alén do merlo común, temos outras catro especies que por parentesco ou por semellanza levan tamén o nome de merlos, e que podemos atopar en diferentes hábitats, desde a beira dos ríos aos curutos máis altos e afastados. Cantos coñecedes?. Merlo papobranco (Turdus torquatus) O máis escaso e seguramente tamén o complicado de observar. Presente só durante os pasos de primavera e outono, nas zonas máis altas ou nos cantís litorais, como os altos de Manzaneda e a serra da Capelada respectivamente. Semellante en estrutura ao merlo común, diferenciase deste pola media lúa branca que ten no peito, que nas femias é máis apagada e nos xuvenís esváese podendo ser complicada de diferenciar se as condicións da observación non son boas. Merlo azul (Monticola solitarius) Gusta de cortados, cantís e canteiras. Os machos nupciais son de cor azul coas ás e cola escuras e as femias son apardazadas co lombo de tons marróns e o peito e ventre barrados. Teñen un canto semellante ao do merlo común e hábitos esquivos e solitarios, motivo polo que recibe o nome de solitário en portugués ou roquero solitario en español. Limitado a cantís litorais, pedreiras da costa e do interior especialmente as serras orientais da Galiza. Merlo rubio (Monticola saxatilis) Ave de montaña que nos últimos anos estase a facer rara de observar debido ao declive das súas poboacións. Tamaño menor pero estrutura semellante á do merlo, coa cola máis curta e o peteiro máis cativo. O macho en época de reprodución é inconfundíbel, a súa cabeza azul contrasta co peito vermello, mancha branca no lombo e barriga. Os dous teñen a cola de cor vermella, que por certo, chama a atención cando voan. Polo demais, a femia ten cores máis discretas con pencas polo lombo. Os exemplares xuvenís son parecidos ás femias pero algo máis apagados. Restrinxido á zona máis oriental do país e sempre a certa altitude, habitualmente por enriba dos 900 metros. Merlo rieiro (Cinclus cinclus) Asociado aos cursos fluviais, nomeadamente aos de augas limpas, ben oxixenadas e cristalinas, tamén as de certa corrente, pouco profundas e con preferencia polos cantos rodados. Aliméntase de pequenos invertebrados acuáticos que captura mergullándose e pódese dicir que é unha especie indicadora da boa calidade das augas. Nunha saída do Proxecto Ríos escoitei o nome de ‘merlo muiñeiro’ polo seu costume de facer o niño nos muíños.