As nosas extraordinarias aves comúns: a locuaz laverca

Na publicación Os nomes galegos da aves, Silverio Cerradelo Gómez, comenta que alauda, loia e aloia proveñen do latín alauda e, pola súa parte, Linneo clasificou a laverca con arvensis, que deriva tamén do latín arvum = campo. Distribución A área de distribución é moi extensa, ocupando toda Europa, onde só está ausente de Islandia, e boa parte de Asia, chegando até as costas do Pacífico e Xapón. Fóra da súa área natural introduciuse en Nova Zelandia, Australia e Hawai no século XIX e no XX no Canadá e Estados Unidos. Na Península Ibérica ocupa de maneira case continua a metade norte sendo menos abundante na zona sur peninsular. Na Galiza distribúese por boa parte do territorio. Como recoñecela? Paxaro de tamaño medio, lixeiramente superior ao pardal, cuns 18 centímetros de lonxitude desde a cabeza até a cola. Aínda que os machos son lixeiramente maiores que as femias, ambos os sexos son moi semellantes. Pertencen, como xa dixemos, á familia dos aláudidos, que se caracterizan pola súa plumaxe críptica de cor castaña con listas escuras marcadas e as partes inferiores brancas en peito e barriga. Un dos trazos máis característicos da laverca é a crista e a cella clara ben definida. Peteiro e cola curta coas rectrices internas escuras e as externas arrubiadas. Os exemplares xuvenís teñen a crista máis curta e son máis apencados pola parte superior do lombo. Seguramente sexa máis doado identificar as lavercas polo seu canto que observalas, xa que a súa capacidade mimética fai que desapareza facilmente entre a vexetación. Cando voan, ao tempo que cantan, aprécianselle as ás anchas. Realizan secuencias de movementos curtos coas ás e tamén planeos mantendo a cola aberta e caída. As lavercas da Galiza e do noroeste peninsular constitúen unha subespecie diferenciada, Alauda arvensis guillelmi. Voz Unha das características máis significativas da laverca é o seu canto, rápido, complexo e tan variábel que algúns deles poden chegar a confundirse con outras especies de aláudidos. Delius apunta que teñen tres tipos de voces; a que emite ao voar, outra semellante pero máis monótona que realizan no chan, e unha terceira máis estridente cando queren expulsar outros exemplares fóra do seu territorio. Hai aves que realizaron cantos de case unha hora de duración O canto en voo da época de reprodución é o máis característico e típico, vai asociado a exhibicións de voo que autores como Hedenstrom dividen en ascenso, estabilización e descenso. O canto medio das lavercas é duns catro minutos aínda que se teñen escoitas de aves que realizaron cantos cunha duración entre os 57 e os 68 minutos. Unha hora cantando! Os que realizan no período reprodutor van acompañados de voos en círculos, nos que soben entre 20 e 100 metros, sempre a pouca distancia do niño, para rematar a exhibición cunha baixada na que novamente realizan círculos. Onde atopalas? Gusta dos campos abertos, ben sexa con cultivos, ermos, herbeiras de tamaño baixo e é habitual tamén nas beiras dos camiños. Ausente das zonas con vexetación excesivamente desenvolvida e bosques. Durante o inverno escolle campos traballados con restos de colleitas, pastos, zonas húmidas, mesmo da costa xa que lle agradan os lugares enchoupados e tamén as dunas. Os terreos a barbeito son de vital importancia para as lavercas tanto para a reprodución como para a invernada, onde se poden xuntar grupos de ducias e ducias de individuos. Alimentación No menú das lavercas hai sementes, graos de cereais, herbas e pequenos insectos que atopan no chan entre que os que están arácnidos, miñocas, dípteros e vermes. Difire como noutras especies a dieta de inverno á da época reprodutora, podendo asignar a baseada en invertebrados ás datas de cría e a de cereais á de outono e inverno. Porén, iso non significa que na alimentación invernal non entren insectos ou formigas alén da materia vexetal e as sementes. Cando come sementes e cereais, e coa finalidade de axudar a dixerir a materia vexetal, inxiren algunhas pedras. Así mesmo, a súa alimentación cambia en función do hábitat no que se atopen, nos restos de cultivo de cereais comerán o que queda da colleita e no canto de seren herbais serán as follas destes. Reprodución É unha especie monógama na que está estudado que as parellas que teñen éxito reprodutor ano tras ano mantéñense unidas durante toda a vida e mesmo permanecen xuntas durante o inverno (Delius, 1965). O que non implica unha fidelidade absoluta xa que algúns polos son doutros pais. As parellas que teñen éxito reprodutor ano tras ano mantéñense unidas durante toda a vida Aniña en depresións do chan entre as herbas, e prefíreos secos cunha tolerancia de até 50% da cobertura vexetal, a maior de toda a familia dos aláudidos. O período reprodutor vai desde mediados de abril até comezos de xullo, pero pode variar en función da temperatura primaveral, o lugar e tamén o ano. En poucas ocasións o macho axuda na construción do niño, a súa contribución redúcese a acompañar a femia a visitar unha chea de furados naturais dos que logo escollerá un para comezar a construción. Realizan até catro niñadas e constrúen un novo niñeiro por cada unha delas. Se tiveron éxito no primeiro lugar, van facer o seguinte moi preto, apenas a uns centímetros. A construción do niño é tarefa exclusiva da femia, que emprega para a súa elaboración unha gran variedade de materiais entre os que adoita haber follas, pequenos paus así como pelo ou la. Pon de 3 a 5 ovos de cor clara en horario de mañá, entre as cinco e as oito, apencados de pardo e chocará durante once días logo de pór o último ou penúltimo ovo. As postas son menores ao comezo e ao final da tempada, e maiores no medio pola maior facilidade ao acceso á comida para alimentar os polos. A estratexia á hora de criar das lavercas é diferente á doutras aves. Ao estar no chan e ser susceptíbel de ser depredados realizan postas pequenas e curtas. Menos polos poden ser alimentalos con maior cantidade de alimento, algo que axuda a acurtar a crianza reducindo as posibilidades de saqueos. Os polos son alimentados pola femia e o macho exclusivamente con insectos durante os primeiros sete días engadindo posteriormente sementes regurxitadas. Desde ese momento comezan a ser alimentados só polo macho, xa que a femia se dedica a unha nova posta. Deixan o niño aos 8 días voan aos 16. A saída do "fogar" tan temperá pretende evitar a depredación; os polos permanecen a menos de cincuenta metros do niño e de vinte dos seus irmáns, localizándoos os proxenitores a través de chamadas. Depredadores e ameazas da laverca As especies que crían no chan teñen una gran depredación, que nalgúns estudos realizados en Inglaterra chegan a 80% das postas. Raposos, gatos, ourizos, ratas, córvidos e réptiles son depredadores naturais dos niños de laverca, e tartarañas, gatafornelas, lagarteiros ou falcóns depredan sobre adultos e xuvenís. Porén, o maior azoute -como non podía ser doutra maneira-, somos os humanos. Ás lavercas non lles gustan os parques eólicos; segundo datos de Tapia e Fontán, na Serra do Xistral a taxa de morte por muíño e ano é de 0,007 lavercas mortas, datos que van na liña do que se ten analizado no norte de Portugal, onde as Alauda arvensis que tamén chaman alí lavercas, representan 37,3% das aves mortas por colisión, onde algo máis de 90% son machos durante a época reprodutora. Na Galiza o monocultivo de eucaliptos e piñeiros en zonas de monte baixo está levando por diante territorios de cría e invernada da especie. Tendencia Segundo os datos do programa de seguimento de aves comúns da asociación SEO/Birdlife a tendencia entre os anos 1988 e 2020 é de 'Declive moderado'. En Europa non se atopa ameazada, aínda que se trata dunha especie con estado de conservación desfavorábel ao manterse un declive prolongado no tempo. Bioindicador dos sistemas agrarios No coleccionábel dedicado ao moucho falamos do declive da especie motivada pola forte transformación que se está a dar nos ecosistemas agrarios e no do paporrubio abordamos a función que esta, e outras especies, teñen como termómetros do contexto ambiental no que viven. As lavercas cumpren ese mesmo papel, alertar sobre os cambios nos usos do territorio. O descenso das súas poboacións levou á Sociedade Galega de Ornitoloxía (SGO) a declarar a laverca como ave do ano en 2016. A causa foi, e continúa a ser, o declive da especie pola desaparición do seu hábitat, as áreas abertas, algo que vén sucedendo desde mediados do século pasado. As novas que habitualmente podemos ler nos xornais, ou ver na televisión, sobre o abandono rural teñen tamén a súa repercusión na biodiversidade. As lavercas adaptáronse aos ecosistemas agrogandeiros que os humanos vimos creando desde hai milleiros de anos, pero semella que non están a levar igual de ben os cambios das Políticas Agrarias. O abandono da actividade agraria tradicional e a súa intensificación están detrás do declive das lavercas. Súmaselle a Política Forestal da Xunta da Galiza, co cultivo de especies forestais de crecemento rápido en terreos agrarios e extensas zonas de monte con breixos e carqueixas destruíndo un hábitat moi importante para a especie. E como as desgrazas nunca veñen soas, a actual Política Enerxética, que se traduce nunha vaga eólica sen sentido, complicará aínda máis a situación. A suma de todos estas "políticas" son a causa de que as lavercas, e outras moitas aves coas que comparte ecosistema, como a tartaraña cincenta ou a gatafornela, vaian tamén camiño de desaparecer. Cómpre, polo tanto, pór sobre a mesa medidas de xestión que compatibilicen o manexo dos ecosistemas agrarios e do monte coa conservación das especies que viven nelas antes de que sexa demasiado tarde. Os outros aláudidos A RAG define aos aláudidos como a "Familia de paxaros da orde dos paseriformes, de cores nas que predomina o pardo, propios de espazos abertos, polo xeral ermos, que se ven a miúdo correndo ou camiñando polo chan e teñen un canto melodioso que emiten normalmente durante o voo". A laverca, por distribución e abundancia, é o mellor dos seus representantes, porén, na Galiza contamos con outros tres representantes desta familia. As tres especies están a seguir a mesma sorte que a laverca e durante os últimos anos reducíronse as súas poboacións. Cotovía pequena (Lullula arborea) Máis pequena, uns 15 centímetros, e asociada a campos abertos e cultivos con árbores espalladas. É sedentaria e femia e macho son moi semellantes. Ten un melodioso canto que emite ascendendo en espiral para logo deixarse caer realizando círculos. Cotovía cristada (Galerida cristata) Tamén sedentaria e sexos semellantes. É dos aláudidos o de maior tamaño, uns 17 centímetros, que gusta de campos abertos sen apenas vexetación nin árbores, habitual en ermos e camiños, mesmo en dunas. A pesar de contar cunha ampla variedade de hábitats, está asociada a zonas moi localizadas da costa e do interior do país. Calandriña común (Calandrela brachydactila) É estival e tamén con macho e femia semellantes. A máis cativa, 14 centímetros, cría moi localizada na Limia. Atópase en campos abertos e tamén cultivos de secaño pero con presenza de aves en paso con observacións en praias e dunas.