As nosas extraordinarias aves comúns: a bulideira lavandeira branca

O motivo do nome lavandeira débese ao seu gusto polos lugares con auga e polo continuo movemento da cola, arriba e abaixo, tal e como facían coa roupa as mulleres que ían lavar ao río. Tamén se lle coñece polos nomes de albardeira, costureira, labradora, lavandisca, pasturiña, paxariño da neve ou rebandoira, entre outros. Distribución Ocupa latitudes de toda Europa incluída Islandia e as Illas Feroe así como norte de África. Chega tamén, segundo Atlas de aves reprodutoras de SEO/Birdlife, até sur da China e norte da India. Na península Ibérica observase maioritariamente a subespecie alba, pero durante o inverno recibimos exemplares da subespecie yarrelli, especialmente ao norte e oeste do territorio ibérico. Na Galiza está amplamente espallada e é de doada observación. Como recoñecela Á hora de tentar identificar un paxaro pódese atender a varios aspectos como son a forma, cores, conducta, tipo de hábitat, etc. No caso da lavandeira branca algo representativo que nos permite distinguila rapidamente é o seu comportamento e silueta, tanto ten se está a contraluz e non se lle pode apreciar a cor, a distancia o impida ou a nosa vista non alcance. Se observamos un paxaro esvelto, de aspecto lixeiro, de camiñar nervioso que vai abaneando constantemente a longa cola de arriba abaixo e a cabeza de diante cara atrás, non hai dúbida, estamos diante dunha lavandeira. Se a observación é boa, claramente distinguiremos que na súa plumaxe predominan a cor gris, branca e negra. Lombo de cor cincenta, ás negras con listas brancas e partes inferiores tamén brancas. Macho e femia son semellantes pero esta coa caluga gris, teñen a cara branca rodeada por enriba e embaixo de cor negra. A cola é longa como xa se comentou, negra coas plumas externas brancas. Patas e peteiro negros. A plumaxe no inverno é semellante pero ten máis clara a cabeza e amosan a gorxa branca e a banda pectoral negra. Pola súa banda os exemplares xuvenís non teñen negro na cabeza e si unha banda gris no peito. Se atopamos un macho a identificación será doada por ter este as partes superiores completamente negras Como diciamos ao comezo, a lavandeira branca camiña nerviosa e ao carácter inquedo súmanselle os cambios de dirección continuos e mesmo os chimpos. Realiza pequenos voos con ondulacións e chíos breves e fortes. Alén da lavandeira branca, na Galiza pódese observar outra subespecie, a Motacilla alba yarrellii, que debe o seu nome a Wiliam Yarrell, ornitólogo inglés. En galego recibe o acaído nome de lavandeira moura ou enloitada, e aínda que a variedade de plumaxes entre machos, femias e xuvenís é grande como no caso da lavandeira branca, se atopamos un macho (como o da imaxe da páxina seguinte) a identificación será doada por ter este as partes superiores completamente negras. A subespecie Yarrellii, procede de Irlanda e Inglaterra e comezan a aparecer desde mediados ou finais de setembro en praias e campos do litoral galego, algunhas seguirán camiño pero outras quedarán aquí durante o inverno e poderemos observalas por boa parte do país, desde o paseo marítimo de Camariñas a calquera agra en Ames. Voz Non poderiamos dicir que é unha das nosas aves máis cantareiras pero si que ten varias voces e reclamos que se poden escoitar durante todo o ano, aínda que son máis frecuentes desde febreiro e marzo en diante. O canto, un trino que semella apurado e vivo, non se escoita con frecuencia. Son máis habituais as chamadas "pevitt" ou "zitt". Onde atopalas? O nome de lavandeira podería levar a pensar que o seu hábitat son zonas húmidas, ríos e regatos ou beiras de lugares con auga, e así é, pero este paxariño lanzal adaptouse a outros ambientes humanizados, polo que é fácil atopalas na contorna de granxas, edificios, parques, rúas, beiras de camiños, etc. Poderiamos seguir nomeando ambientes como praias e campos con poucas árbores. As paisaxes agrícolas abertas con prados e gando son tamén do seu gusto. Como ben se aprecia no poema de Manuel María, é unha das aves que non falta cando se está a traballar a terra aproveitando calquera invertebrado que quedou ao descuberto, motivo polo que tamén hai recollidos nomes como o de labradora. Resumindo, ave da que case sería máis doado enumerar aqueles lugares nos que non está presente como bosques densos. Alimentación Aliméntase fundamentalmente de insectos que captura empregando diferentes técnicas de caza, sendo a máis habitual a de ir camiñando e ao tempo peteirando todo aquilo que lle saia ao paso. Outra das súas tácticas é a de capturar as presas en voo, ben sexa porque a mosca que estaba a perseguir botou a voar ou anda á procura delas na nube que se forma baixo as lámpadas de vilas e cidades. Menos habitual é vela cazar desde un pousadoiro como se fora unha rapaz, xa que o seu ritmo inquedo non fai que sexa normal mirala parada sobre un poste ou calquera outro lugar moito tempo seguido. Na dieta entran fundamentalmente invertebrados entre os que están moscas e mosquitos, insectos e as súas larvas, arañas, vermes ou pequenos moluscos. Nas praias é habitual observalas nas moreas de algas á procura de pulgas. Pode consumir, aínda que de maneira máis excepcional, sementes ou algunha vaga. Reproducción O cortexo das parellas realízase en marzo e comezos de abril. Cada femia é seguida por varios machos, dous ou tres, o que semella dominar a situación, achégase á femia nunha pose agachada inflando a gorxa, facendo unha liña en zigzag, abrindo as ás e despregando a cola. A femia correspóndelle agachando e elevando o peteiro lixeiramente aberto e despregando a cola. No seu conxunto estas "paradas nupciais" non duran máis dun minuto e semellan que o macho que se achega e marcha de onde da femia perdeu o sentido da orientación. A lavandeira branca é unha especie monógama e moi territorial. Constrúen o niño en ocos de edificios, valados, buracos de pontes, fendas, levadas de muíños ou entre as hedras de soportes moi diversas. Tampouco desbota facelo no chan empregando os sumidoiros e soen estar habitualmente a baixa altura e preto da auga. Poñen de 4 a 6 ovos brancos ou cincentos con manchas escuras O niño ten forma de cunca, non é moi elaborado, emprega material diverso como raíces, pólas pequenas, follas e víos que logo forran no interior con pelo e plumas. As primeiras postas realízanas cara mediados de abril estendéndose até agosto. Poñen de 4 a 6 ovos brancos ou cincentos con manchas escuras que choca a femia durante 12 ou 14 días aínda que poder ser relevada polo macho en períodos curtos de tempo. Os polos, cebados con invertebrados, logo duns 10-15 días de coidados, deixan o niño pero van recibir coidados aproximadamente durante unha semana máis. Habitualmente na primeira niñada son atendidos polo macho xa que a femia comezará cunha segunda rolada. Depredadores da lavandeira? Naqueles ambientes máis humanizados, as lavandeiras brancas son presas de gatos domésticos. Tamén de aves de rapina nocturnas e diúrnas danlle caza entre a fauna salvaxe. Pero a maior perda de exemplares dáse mentres son polos e tamén durante a migración. Tendencia Atendendo aos datos de seguimento entre os anos 1998 e 2020 a tendencia da lavandeira branca é de declive moderado. Completando o tríptico de lavandeiras A lavandeira branca pertence á familia Motacillidae que inclúe ademais a lavandeira real e a lavandeira amarela, especies que podemos atopar en diferentes ambientes pero habitualmente asociadas a beiras de ríos, encoros e outras zonas húmidas. Para compoñer entón o tríptico das lavandeiras que atopamos na Galiza, imos falar destas outras dúas especies, que aínda que teñen estrutura, comportamentos e alimentación insectívora semellante á lavandeira branca, tamén amosan diferencias. Lavandeira real (Motacilla cinerea) Común e espallada por toda a Galiza, está moi asociada á auga, nomeadamente a ríos e regatos do interior e da costa. É habitual en beiras de grandes ríos, praias e zona húmidas do litoral, resultando difícil observala fóra destes ambientes. SEO/Birdlife considera que as aves da península Ibérica son sedentarias, aínda que poden realizar movementos en altitude de pouca relevancia. Durante o inverno chegan exemplares de países centroeuropeos, nomeadamente de Francia e Bélxica. É unha ave estilizada como a lavandeira branca, de peteiro negro, coas partes superiores cincentas, motivo polo que en portugués recibe o nome de alvéola cincenta. Ten as partes inferiores de cor amarela, máis intensa no macho, que ten babeiro e gorxa negra na plumaxe nupcial. A cabeza tamén é gris con dúas liñas marcadas unha na cella e outra a modo de bigote. Cando voan chama a atención unha liña branca ao longo das ás. A cola é moi longa coas plumas externas de cor branco. Os xuvenís son semellantes ás femias, co peito de cor crema. Aliméntase de efémeras, mosquitos, moscas e das súas larvas Teñen unha chamada forte a aguda semellante a un "zick" ou "ziss-ziss", que frecuentemente emiten en voo e a voz de alarma é un estridente "si-siht". O canto componse de melodías sibilantes encadeadas. Aliméntase de efémeras, mosquitos, moscas e das súas larvas e tamén de arañas e escaravellos. Fan o niño en fendas de rocha, baixo pontes ou buracos das beiras dos ríos. A diferenza das outras dúas lavandeiras que forman bandos durante a migración ou para durmir, a lavandeira real apenas se xunta en grandes grupos. Lavandeira amarela (Motacilla flava) É unha especie estival que aparece desde mediados de abril e cría nas proximidades das zonas húmidas do interior e da costa. É unha migrante trans-sahariana e os seus principais cuarteis de inverno están no Sahel. As lavandeiras amarelas migran polo día e descansan pola noite. Teñen diferentes plumaxes ao longo do ano e distintos entre femias, machos e xuvenís. O peito e o abdome amarelos, sendo as cores máis marcadas durante a época nupcial. Dorso de cor oliva cunha liña branca marcada no ollo. Unha chamada moi característica desta especie é un "psiih"ou "psiip". Teñen varias subespecies, sendo a que cría na Galiza a iberiae, porén, durante os pasos, nomeadamente o de outono pódense observar outras subespecies, sendo, escasa pero regular, a subespecie flavissima que se caracteriza polas cores amarelas. Durante os pasos pódense atopar en números considerábeis, eu teño contado bandos de máis de sesenta exemplares, case sempre procurando insectos entre as patas das vacas que estas van levantando mentres pacen. Motivo polo que en galego reciben tamén o nome vernáculo de vaqueiras ou bergeronnette, pastorciñas en francés.