A nación dos mil viños: O epicentro Miño-Sil

Imos comezar cunha cita do profesor Antonio Quiroga Rodríguez, que no ano 1843 publicou un interesante texto, logo de percorrer todas as zonas de cultivo da vide na Galiza: “Observación sobre o cultivo da vide na Galiza”. Nunha parte do mesmo fala das influencias climáticas na calidade do viño e fai a seguinte consideración: “Os viños das ribeiras dos ríos, as do Miño, Sil e aínda do Avia están moi inclinadas ao horizonte, e tanto que nalgúns puntos é preciso poñer a cada cepa unha parede que conteña a terra que precisa para vexetar, e que sen esta precaución, moi pronto sería arrastrada polas augas quedando ao descuberto as raíces da planta. De maneira que estas alturas, por entre as que corren os ríos, presentan a algunha distancia un aspecto particular. Parecen inmensas escalinatas para subir á cima coroada moitas veces de frondosos castiñeiros. Pois nestes sitios cada cepa áchase illada, a ningunha hora do día lle fai sombra a súa veciña, e os acios ben soleados e aireados poden sazonarse perfectamente”. Estas ribeiras cheas de bancais van ser as nosas convidadas neste capítulo. A cerna dos nosos viños dispostos a ser degustados. O Ribeiro É a Denominación de Orixe máis antiga da Galiza. En 1932 a D.O. Ribeiro queda protexida coa publicación do “Estatuto do Viño”, que foi elevado a lei o 26 de maio de 1933. Unha das mellores zonas de produción a nivel mundial, recoñecida desde hai máis de mil anos pola calidade dos seus viños, sufriu ao longo da súa historia múltiples altos e baixos que condicionaron moito a súa evolución. Sen dúbida, as súas condicións naturais de clima, chan, variedades e viticultoras e viticultores son excepcionais. Quizais outra cuestión como as administrativas, políticas e económicas incidiron dun modo decisivo para que non teña hoxe o recoñecemento mundial que merece. O futuro está por escribir, máis hai vimbios e moita historia detrás para agardar os mellores resultados. O Ribeiro é unha das mellores zonas de produción a nivel mundial, recoñecida desde hai máis de mil anos pola calidade dos seus viños A serra do Suído e a do Faro de Avión, con orientación norte-sur, son un primeiro eixo valedor da comarca. Máis ao norte, a serra do Testeiro e máis ao sur, a de Leboreiro, protéxena das borrascas atlánticas, conseguindo crear un clima de transición cara ao oceánico-mediterráneo. Favorecido pola súa situación meridional na Galiza, desfruta de temperaturas temperadas, ao redor dos 15 graos de media, o que favorece a boa maduración fenólica dos bagos. Por outra banda, a pluviosidade non supera os 950 mm, con varios meses ao ano con escasas precipitacións. Os chans de orixe granítica divídense fundamentalmente en tres tipos, con mestura entre eles: arxilas, xistos e areas. Os viños brancos, sempre presididos pola raíña treixadura, teñen estrutura, carácter e aromas intensos, sobre todo, vexetais e frutais. Son equilibrados e agradábeis, sempre gardando as esencias que os converteron nos brancos máis reverenciados na Idade Media. Os tintos, multivarietais, mestura perfecta das diversas castes: caíño, ferrón, sousón e brancellao. Cal pintor coa súa paleta vai elixindo as súas cores para o lenzo, a viticultora ou viticultor ten na súa viña as proporción axeitadas de cada unha das variedades para conformar un viño fresco, aromático, elegante e fino que sempre evoca tempos mellores. Concellos: Ribadavia, Arnoia, Castrelo de Miño, Carballeda de Avia, Leiro, Cenlle, Beade, Punxín e Cortegada; as parroquias de Banga, Cabanelas e O Barón, no concello de O Carballiño; as parroquias de Pazos de Arenteiro, Albarellos, Laxas, Cameixa e Moldes, no concello de Boborás; os lugares de Santa Cruz de Arrabaldo e Untes, no concello de Ourense; os lugares de Puga, A Eirexa de Puga, O Olivar, os pobos de Feá e Celeirón e a parroquia de Alongos, do concello de Toén; e o lugar da Touza, no concello de San Amaro. Na denominación están inscritos ao redor de 5.500 viticultores e viticultoras, con 115 adegas e colleiteiros, 2.500 Ha. de terreo dedicado á viticultura que producen arredor de 14 millóns de quilos de uva. Variedades Preferentes brancas: Treixadura, Torrontés, Godello, Albariño, Loureira, Lado e Caíño branco. Autorizadas brancas: Palomino e Albillo. Preferentes tintas: Caíño longo, Caíño bravo, Caíño tinto, Ferrón, Sousón, Mencía e Brancellao. Autorizadas tintas: Garnacha Tintoreira e Tempranillo. As subzonas Os tres ríos que atravesan a comarca, coas súas especiais características, matizan e describen unha diversidade ben definida que permite facer unha clasificación e mesmo perfilar as calidades dos viños pertencentes a cada unha das subzonas. O Arnoia Situado máis ao sur, con terreos areosos e limos nas partes baixas e máis próximas ao río, parcelas pequenas, minifundio vitícola, colleiteiros e colleiteiras senlleiras, son características dunha zona na que tamén podemos ver os bancais nas ladeiras máis encrespadas. Con todo, hoxe a tendencia é traballar as beiras. É curioso observar como podemos saltar dunha pequena viña a unha horta igual de cativa chea de pementos da variedade Arnoia. Un microcosmos ben evocador. Hai dúas variedades que teñen nesta zona o seu reduto máis importante: a Lado e a Silveiriña, que matizan e complementan os viños arnoiáns. Os viños do Arnoia, mesmo sendo a zona sur da comarca, son os máis frescos, finos, elegantes e moi aromáticos. O Miño As parcelas son máis grandes. Os terreos son arxilosos e moi produtivos. Existen na zona moitos colleiteiros e colleiteiras, mais tamén algunhas adegas das máis grandes da Denominación de Orixe. Os viños na zona norte, axudados polas arxilas e xistos, son máis corpulentos, mentres no sur, axudados polos chans areosos, son máis finos e aromáticos. O Avia Na zona Norte da D.O. estamos ante os viños máis históricos: Gomariz, San Clodio e Pazos de Arenteiro. É unha área de clima máis fresco, polo tanto os seus viños teñen máis acidez. Ao mesmo tempo, como os chans son de xistos e da degradación dos mesmos, os viños son máis encorpados, con estrutura; un equilibrio perfecto que traduce un resultado realmente excelente. A Ribeira Sacra O termo Rovayra Sacrata aparece por primeira vez nun privilexio fundacional do Mosteiro de Santa María de Montederramo, outorgado por Dona Tareixa de Portugal (filla de Alfonso VI) o 21 de agosto de 1124: “locum qui dicitur Rovayra Sacrata qui est in Monte de Ramo”. O nome está vinculado a unha carballeira próxima considerada sagrada pola cultura castrexa. Este nome polo que hoxe recoñecemos uns viños senlleiros e sobranceiros no panorama vitivinícola galego atinxe a unha extensa zona xeográfica que percorre as beiras dos ríos Miño, Sil e Bibei, onde canóns profundos e escarpadas ladeiras dificultan notabelmente os traballos da viticultura. Nace así o termo “viticultura heroica” para definir o esforzo xeneroso que deben facer as persoas que traballan e conseguen elaborar os grandes viños desta rexión. Os chans de base granítica son ácidos, teñen unha textura abundante franco-areosa, con presenza de exquistos, lousas disgregadas e gravas. O clima é oceánico con influencia continental, cunhas chuvias entre 700 e 900 mm, máis importantes na rexión do Miño que nas do Sil. Os veráns son calorosos e secos, o que favorece a maduración e hai unha boa insolación, favorecida polas pendentes e os bancais. Terra de tintos e de Mencía, é a única denominación da Galiza na que os tintos son inmensamente maioritarios. Isto por si só xa bastaría para entender a súa relevancia pero máis alá chegan as calidades dos seus viños: afroitados, aromáticos, con carácter. E que dicir dos brancos coa variedade Godello como referente: intensos, equilibrados e moi gastronómicos. A Ribeira Sacra, terra de tintos e de Mencía, é a única denominación da Galiza na que os tintos son inmensamente maioritarios Están inscritos e inscritas máis de 2300 viticultoras e viticultores que traballan 1250 Ha. de viña e producen máis de 6,5 millóns de quilos de uva, o 90% deles, de tintas. Hai 96 adegas. As variedades Brancas preferentes: Albariño, Loureira, Treixadura, Godello, Dona Branca e Torrontés. Tintas preferentes: Mencía, Brancellao, Merenzao, Tempranillo, Sousón e Caíño tinto. Tintas autorizadas: Garnacha Tintoreira e Mouratón. As subzonas Amandi Concellos: parroquias do concello de Sober e parroquia de Marcelle, en Monforte de Lemos. Probabelmente, o seu cultivo foi introducido na época romana. Está situada na marxe dereita do río Sil, moi ben orientada e protexida. O suave clima permite unhas condicións óptimas para o cultivo da vide. Os seus viños son encorpados, con estrutura e ao mesmo tempo, finos e elegantes. Ten 185 Ha. de viña e 34 adegas. Chantada Concellos: parroquias de Portomarín, Taboada, Chantada, Carballedo e A Peroxa. Situada na marxe dereita do río Miño, posúe un clima oceánico con pluviosidade próxima aos 900 mm. O clima é suave con temperaturas non moi altas, incluso no verán, e chans graníticos que xeran uns viños frescos con gradacións alcólicas moderadas, elegantes, suaves e sedosos. Viños a ter moi en conta agora e no futuro. 201 Ha. de viña e 20 adegas. Quiroga-Bibei Concellos: Parroquias de Monforte de Lemos, Pobra do Brollón, Quiroga, Ribas de sil, Pobra de Trives, Manzaneda e San Xoán de Río. Con clima oceánico-mediterráneo, 950 mm de pluviosidade e temperaturas medias de 12 graos. Destacan o val máis aberto no Sil ao redor de Quiroga, as zonas montañosas das estrivación da serra de Manzaneda (viticultura de alta montaña, até os 1000 metros), e o encaixado canón do río Bibei, de até 500 metros de altura e 50% de pendente media, con cepas moi vellas, conformando 40 quilómetros irrepetíbeis. Viños estruturados e con boa graduación. Resultan moi interesantes os procedentes de maior altitude, gañando en matices e elegancia. 380 Ha. de viña e 13 adegas. Ribeiras do Miño Concellos: parroquias de Paradela, O Saviñao, Pantón, Sober e Monforte de Lemos. Situada na marxe esquerda do río Miño, os seus chans graníticos e areosos unidos ao seu clima crean un viños máis suaves e menos alcólicos. Destacan pola súa impresionante beleza as vistas sobre o Cabo do Mundo, un meandro do Miño que invoca as mellores tradicións e expresa dunha mirada á exuberante natureza da Ribeira Sacra. 358 Ha. de viña e 19 adegas. Ribeiras do Sil Concellos: parroquias da Teixeira, Parada de Sil, Castro Caldelas e Nogueira de Ramuín. Nas beiras do Río Sil e durante 40 quilómetros, nos que non hai continuidade na viña, os socalcos estruturan o territorio. Probabelmente sexa a rexión con máis variedades diferentes, entre outras, o Merenzao e o Brancellao, que achegan elegancia e aromáticas moi complexas e que aínda monovarietais anchean os camiños dos tintos da Galiza. 128 Ha. de viña e 10 adegas. Val do Miño-Ourense Concellos: Parroquias dos concellos de Amoeiro, Barbadás, Cartelle, Coles, Gomesende, Nogueira de Ramuín, Ourense, Padrenda, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, Pontedeva, Quintela de Leirado, San Cibrao das Viñas e Toén. Creada a IXP por orde do 15 de xullo de 1987 da Consellaría de Agricultura. Estamos no medio das dúas denominación que acabamos de ver, O Ribeiro e a Ribeira Sacra, cun clima oceánico-mediterráneo, 950 mm de chuvia e mais de 2.000 horas de insolación. Posúe chans granítico alcalinos. O territorio da IXP Val do Miño-Ourense está situado entre o Ribeiro e a Ribeira Sacra, conectándoos e dando continuidade ao longo do río miño ás terras de viños Temos viños suaves, equilibrados, con toques vexetais os brancos e froitas roxas os tintos, graduación moderada e excelente paso por boca. A IXP ten dúas adegas rexistradas con 6,6 Ha. de viña e preto de 25.000 quilos de uva. Variedades principais brancas: Treixadura, Torrontés, Godello, Albariño e Loureira. Variedades principais tintas: Mencía, Brancellao, Mouratón, Sousón, Caíño Bravo, Caíño Longo e Caíño Tinto. O Ribeiro, a adega de Santiago de Compostela Desde a Idade Media a vinculación entre a comarca ourensá e Santiago foi o cerne do comercio do viño galego, non só do interior, senón tamén do exterior, xa que a cidade facía ás veces de gran distribuidora cara aos portos que encarreiraban a exportación. Desde a Idade Media a vinculación entre a comarca ourensá e Santiago foi o cerne do comercio do viño galego Santiago foi a principal saída comercial dos viños do Ribeiro nun período no que a peregrinación tamén axudou a multiplicar as tabernas da cidade. Os cóengos e a municipalidade regulamentan a importación desde 1133 e fixaban o prezo dos viños segundo a orixe, que tamén incluía as zonas do Ulla e do Salnés. Estabelecéronse dereitos e privilexios de exención de portaxes para a comercialización de viño entre Santiago e Ourense. Os eclesiásticos de Santiago adquiren propiedades vitícolas no Ribeiro e, por exemplo, San Paio de Antealtares recibe Razamonde e Campo Redondo en 1137. Os intereses de Santiago son grandes no comercio do viño. Por unha banda, como importantes consumidores, tanto nas tabernas como nas propias casas e institucións, existindo abondosa documentación do reparto que facía a Universidade de Santiago entre os seus estudantes, con consumos importantes por alumno. Naquela época, o viño era parte importante da dieta alimentaria. Por outra banda, os impostos e ganancias netas que supoñía a intermediación estimulaban de maneira importante esa vinculación con Santiago até o punto que se estabeleceron non poucos problemas entre os viticultores, produtores do viño do Ribeiro e os compradores de Santiago polo incremento desmesurado dos prezos, sendo multiplicado por moito os prezos iniciais, o que supoñía un agravio importante para a economía dos produtores. O temor ao desabastecemento levou o Concello de Santiago a pedir ao de Pontevedra en 1709 que prohibise o embarque e a saída da Galiza dos viños do Ribeiro. O gremio de tratantes de viño chegou a ser unha importante corporación en Compostela. No ano 1766 sábese da existencia de 62 persoas con tabernas e adegas na cidade, e en 1816 estímase que a cantidade de viño introducida anualmente é de 25.000 cargas de tres canados cada unha, o que sería, polo menos, 25.000 hectolitros. A porta de Mazarelos foi testemuña desde o século XII da inxente cantidade de viño que entraba na cidade A porta de Mazarelos, xunto á Faxeira e á do Camiño, foron testemuña desde o século XII da inxente cantidade de viño que entraba e que probabelmente fose unha das cidades con máis movemento de viño da península.