Mulleres da Galiza rural: "O problema non é de baleirado senón de abandono institucional progresivo e silencioso"

Segundo o último padrón municipal de habitantes, correspondente ao ano 2020, divulgado polo Instituto Galego de Estatística, na Galiza habitan 2.701.819 persoas, das cales 1.401.666 son mulleres. Destas, 51,58% viven no rural, sinala a Nós Diario Verónica Marcos, presidenta de Fademur, a Federación de Asociacións de Mulleres Rurais da Galiza, que conta con perto de 70 organizacións locais e comarcais dedicadas á loita pola igualdade e o progreso das mulleres no medio rural. Un rural que vai a menos, salienta. "Cada vez con menos servizos. Menos médicos, menos colexios, menos bancos". O declive que describe Marcos é consecuencia do abandono, máis grave por parte das institucións que da propia cidadanía, apremada a facer a maleta e marchar ante a falta de alternativas de vida. A presidenta de Fademur pon como exemplo o seu propio concello, As Nogais, na comarca dos Ancares. "Teño médico só tres días á semana. A oficina de Abanca fechou. E o colexio, practicamente é unha escola unitaria porque o alumnado de Primaria viuse reducido a dúas aulas, todo xunto". E como o seu concello, di, hai outros moitos na redonda e noutras comarcas galegas, que día a día ven empeorar as condicións da vida rural. "É como se te estivesen botando"a forza de dificultar o acceso a "dereitos e servizos esenciais cos que conta a xente que vive en contornos urbanos", conclúe Verónica Marcos. Transporte, vivenda, acceso a internet e a telefonía fixa, servizos de conciliación e coidados. Son algunhas das carencias que afecta sobre todo ás mulleres, tradicionalmente invisíbeis, pouco representadas e con escaso poder de decisión nun ámbito moi masculinizado. Sempre presentes, mais invisíbeis A experiencia de Ana Corredoria, gandeira e propietaria da granxa de leite ecolóxico A Cernada, en Palas de Rei, resume as eivas e as oportunidades que representa o rural. Naceu e criouse na comarca da Ulloa, sempre vinculada ao sector agrogandeiro. O que hoxe é o seu proxecto vital e profesional, foi, no seu momento, o proxecto de seus pais. Estudou Bioloxía na USC e regresou á casa coa idea de darlle continuidade a esa iniciativa gandeira ligada á transformación e comercialización de produtos lácteos. "O que a min me atraía do traballo de meus pais era o concepto de valor en orixe", ligado ao territorio. "A realidade que atopei cando asumín a dirección da granxa, en 2014, foi a dun rural e a dun sector moi masculinizado. Sendo as mulleres 50% da man de obra non tiñamos unha representación equivalente alí onde se toman decisións nin alí onde se dirixe o rumbo das nosas vidas". Alí onde a voz ten voto, recalca Corredoira, hai unha ausencia case total "da perspectiva, demanda e realidade das mulleres" que urxe un traballo de comunicación e empoderamento que bate de cheo con outra dificultade: ser visíbel. "Sempre estivemos aí, pero sempre suxeitas a ese traballo de portas para dentro. E sendo profesionais como somos no noso sector, porque sempre asumimos a maior parte das cargas de traballo, esa compoñente experta non se desenvolveu e xerou un problema de autoestima que fai que moitas mulleres, por exemplo, da xeración de miña nai, non se sintan capaces de facer moitas tarefas cando levan anos asumindo outras moitas ben máis difíciles". As mulleres son quen máis padecen a destrución de servizos no contorno rural e as que máis cargas aceptan en termos de coidados, aclara Ana Corredoira. Tamén as que máis ven condicionada a súa vida pola necesidade de conciliación da súa vida familiar e profesional. Por iso fai un chamamento á "sororidade" das mulleres rurais. "É o que nos fai máis poderosas en termos emocionais mais tamén con vistas a construír redes que nos permitan sacar adiante proxectos concretos e asumir outras responsabilidades que nos fagan ter máis peso na sociedade". Dificultades para vivir Ese obxectivo pasa polo rural, polo desenvolvemento do territorio mais de quen o ocupa. Neste sentido, Corredoira defende as vantaxes dese "rural bucólico e literario" que se adoita difundir: calma, paz, tranquilidade. "Todo iso é real, pero non pode converterse nunha cortina de fume que oculte a realidade de vivir no rural", deficitario de moitos servizos e elementos habituais no contorno urbano. Neste sentido, unha das cousas que máis limita á xente moza que se quere estabelecer no rural, advirte, é a posibilidade de "nos desenvolver a nivel persoal. E as mulleres somos máis conscientes desa realidade ante o feche continuado de escolas ou servizos de pediatría e a maior dificultade de acceder a unha rede de coidados". A gandeira fala directamente dun problema "para vivir" no rural. "E se é difícil vivir nese contorno vai ser moi difícil traballar e moito máis complicado emprender". Emprender no rural As empresas que se asentan no rural están en desvantaxe competitiva fronte ás que se instalan en vilas ou cidades. Desde os accesos máis básicos, por estrada, até as conexións por internet ou telefonía. "Se emprendes nun polígono industrial ou arredor dunha cidade vas ter vantaxes que non tes nunha aldea, moitas veces sen potencia de luz suficiente e sen acceso a internet", afirma Verónica Marcos, quen estima en 144.000 as familias galegas do rural sen conexión dixital. "E se a tes é máis cara e de peor calidade". "Nós mesmas estivemos sen teléfono fixo a semana pasada e levamos moito tempo padecendo este problema na nosa fábrica, unha limitación constante para a que non temos solucións reais, que non sexas parches temporais", rememora Ana Corredoira. Neste sentido, como tamén advirte Marcos, a gandeira da Ulloa asegura que o problema da Galiza e da España rurais "non é de baleirado, senón de abandono institucional e administrativo progresivo e silencioso". "Non é agresivo, porque ninguén nos obriga a deixalo, pero sen as ferramentas, os servizos e todos os elementos necesarios para nos desenvolver no territorio, o territorio abandónase". Silvina Muñoz chegou a Xaviña, na Costa da Morte, de forma fortuíta. Naceu en Mendoza, Arxentina e leva unha década na Galiza. Despois de dous anos en Compostela instalouse en Camariñas onde formou a súa familia e puxo en marcha Algareira, un obradoiro artesanal de repostería especializado en intolerancias. "É complicado", resume. "Sobre todo, saír adiante sen axudas directas que non te obriguen a endebedarte, e coas dificultades que implica ganar visibilidade desde un mercado local, sen moitas máis xente de paso que a propia comunidade". Nela recoñece un apoio necesario, ás veces insuficiente, ao que suma o alento de Fademur, "emocional e de formación" mais o propio esforzo por transformar as eivas e as propias queixas en oportunidades de negocio cara ao exterior. "No futuro gustaríame seguir aquí, pero con melloras, con servizos reais e máis posibilidades de progresar". Igualdade Tamén en materia de igualdade. Desde a Marcha Mundial das Mulleres, Ximena González advirte das eivas en prevención e acompañamento en caso de violencia machista e destaca as dificultades que teñen as mulleres do rural para acceder a calquera tipo de recurso que lles permita "saír dese círculo e alcanzar certa autonomía económica". Máis nun rural que perde servizos a gran velocidade. "A saúde das mulleres periga cando a Atención Primaria cambalea", di González antes de censurar a falta de políticas pensadas desde o propio territorio. Pon como exemplo a conciliación, "que se entende no rural igual que nas cidades, cando non ten nada que ver". A situación do rural, a dispersión, o avellentamento e a chegada de persoas mais novas para se asentar non poden responder á mesma lóxica nin ás mesmas políticas públicas que se conciben para as cidades, e aí sinala "un especial desleixo por parte das Administracións que non pensan políticas específicas para as mulleres do rural. Seguramente porque non falan nin contan con elas para saber das súas necesidades reais". Neste sentido, conclúe Ana Corredoira, "o gran obxectivo é traballar para as persoas e traballar desde o territorio. Debemos coñecer que acontece para poder lexislar e tomar decisións, e darlle prioridade ás persoas asentadas no rural que traballan no rural". Un obxectivo, di, que pide fuxir de políticas centralizadas que asimilan o medio rural e o urbano sen atender os retos dispares de ocupación e acceso á terra e aos servizos.