A morte do bosque atlántico galego

O ser humano está a producir un impacto sen precedentes no planeta. De feito, este impacto é tan grande que se pode recoñecer incluso a una escala xeolóxica, levando a definir unha nova era na historia do noso planeta, o Antropoceno. Estamos a levar a cabo actividades que son responsables dunha perda de biodiversidade que o mundo non experimentou dende as cinco extincións vividas no pasado, algunha delas tan coñecida como a que fixo desaparecer da Terra a meirande parte dos dinosauros. Ollo, dixen a meirande parte porque as aves, aínda que moitos vaian ver isto como algo sorprendente, son dinosauros. Isto non pasaría de ser un dato anecdótico, se non fose polo feito de que na actualidade 13% das especies de aves se encontran ameazadas, debido fundamentalmente a estas actividades humanas. É dicir, os seres humanos estamos levando á extinción aos poucos dinosauros que sobreviviron ao famoso meteorito. É verdade que isto pode soar moi sensacionalista, pero non por iso deixa de ser una realidade. Como biólogo da conservación, levo anos a traballar en América do Sur sobre os efectos da perda de biodiversidade ocasionada por factores humanos, como o comercio ilegal de fauna ou a desaparición dos hábitats, debido a factores como a agricultura intensiva. Acho que todos coñecemos a problemática da deforestación da selva Amazónica, entre outros motivos para plantacións intensivas de soia. Onde antes había selva, agora atopamos extensións quilométricas de campos de soia. Polo tanto, estamos a substituír os bosques máis biodiversos do planeta por plantacións dunha soa especie, o que se coñece como monocultivos. Todos somos conscientes da gravidade desta situación nese punto do planeta tan afastado das nosas casas. Pero que acontece cando iso pasa á fronte das nosas portas? Dende comezos do século XX, na Galiza comezouse a implantar un cultivo que na actualidade representa a meirande masa forestal da nosa terra, o eucalipto. Se percorremos as provincias da Coruña e Pontevedra, vainos custar moito atopar manchas de bosque autóctono, e as poucas que hai, se atopan rodeadas de plantacións de eucalipto. De feito, un dos tesouros para a biodiversidade da Galiza, as Fragas do Eume, atópanse completamente invadidas por esta especie, e xa experimentaron problemáticas de conservación derivadas deste feito. Que relación teñen as plantacións de soia e as de eucalipto? Pois, como penso que algún lector xa deduciría neste punto, ambas son monocultivos. Un monocultivo de soia non ten nada que envexar a un monocultivo de eucalipto en canto á pouca diversidade de especies que pode sustentar. Isto quere dicir que a frondosidade dos “bosques” galegos que namora moitos visitantes da nosa terra é, na realidade, un deserto ecolóxico. Un deserto defínese por unha serie de características, como baixa precipitación, solos erosionados e con poucos nutrientes e unha baixa diversidade de flora e fauna. E, como dato curioso, non todos os desertos son de area, tamén os hai xeados como a Antártida. Cando me refiro a que os monocultivos funcionan como desertos ecolóxicos estoume a referir en termos de diversidade de flora e fauna, pero tamén provocan a condición de solos erosionados e perda de nutrientes. Esta tendencia a substituír o bosque autóctono por monocultivos empobrecidos non só non se está a reverter, senón que áreas que antes se atopaban libres de plantacións de eucaliptos, como as serras de Ourense, estanse empezando a encher deste cultivo. A isto habería que engadir a problemática dos parques eólicos proxectados no noso territorio. Todos coincidimos en que hai que facer unha viraxe ás enerxías renovables, pero que estes parques estean proxectados nos últimos remanentes de bosque autóctono, como son as serras do Courel e Ancares, dá moito que pensar sobre as boas intencións das empresas enerxéticas neste punto. De feito, este ano ardeu unha superficie sen precedentes precisamente da serra do Courel, e se non o impedimos, non me sorprendería ver estas áreas convertidas en parques eólicos de aquí a poucos anos. A conivencia de políticos con grandes empresas, que xa causou a problemática co eucalipto, atopou unha nova galiña dos ovos de ouro, que acabará por finalizar o eficiente labor que se leva facendo neste último século destruíndo a biodiversidade galega. Como biólogo da conservación, e galego que leva moitos anos xa fóra da Galiza, é moi triste ver a catástrofe ecolóxica que sofre o noso país. Por iso, gustaríame que os lectores fixesen un exercicio: a próxima vez que percorran as autoestradas da nosa terra, conten os parches de bosque nos que non haxa eucaliptos. Imaxinen que estas áreas de monocultivos se asemellan moito máis a un deserto en termos de biodiversidade que ao bosque autóctono. Despois, visualicen estes parches como oasis no medio do deserto. Por último pensen se ese deserto é o mesmo fogar de Breogán que escribía nos seus versos Eduardo Pondal, e se ese é o país que queremos deixar aos nosos fillos e fillas.