Modernidade estandarizada

Ao igual que os seres humanos, as cidades son organismos irrepetibles. Cada cidade ten unha personalidade propia, única, que a fai singular e diferente a todas as demais. A riqueza de cada urbe atópase precisamente na súa diversidade, nas diferenzas que distinguen unha cidade doutra. Sobre este particular patrimonio a entidade urbana debería construír o seu futuro. Porén, semella que moitas vilas -as nosas pequenas cidades- camiñan nunha dirección contraria. En vez de potenciar o propio e singular, dan pasos a prol da homoxeneización seguindo os preceptos dun pensamento único que se alimenta de fetiches da globalización e que pretende que todos os lugares sexan idénticos. Mentres leo o suxestivo libro do arqueólogo e historiador da arte italiano Salvatore Settis, Si Venecia muere, mentalmente traslado as reflexións do seu autor á realidade próxima e comprobo, con tristura, que algún dos males que aflixen a cidade histórica máis admirada teñen presenza tamén nas nosas vilas antigas. Un provincianismo municipal desatou unha carreira por imitar as grandes cidades. A obsesión por copiar convértese en valor supremo da homoxeneización con modelos globais minusvalorando a diversidade, desprezando o singular e propio a prol de impropias falsificacións. Ao igual que aquelas persoas que pretenden camuflar as súas orixes baixo un disfrace lingüístico cun acento foráneo, algunhas vilas manifestan esa actitude de quen se sente atrasado e adopta modelos importados e postizos coma se fose unha máscara. A vila histórica é minusvalorada e suponse, por exemplo, que a soa presenza de determinadas construcións estrela “tipo Guggenheim” vai atraer poboación coma un imán. Ao mesmo tempo, copiar o que outras vilas realizan con éxito, chámese feira ou mercado medieval, museo do mar, paseos marítimos, pintar muros e medianeiras, ou nomear a vila con grandes letras verticais, son igualmente manifestacións dese proceso homoxeneizador. O turismo vén agravar o problema. Ao converterse no novo mesías redentor, o monocultivo turístico vai colonizando o espazo das vilas históricas. Todo vai ser pensado en función dun turismo mercantilista, que converte calquera ben cultural e paisaxístico nun produto. Por conseguinte, explotalo ao máximo vai ser o obxectivo, incluso levándoo ao límite de eliminar a súa esencia. Ao igual que na capital do Veneto, a vila antiga converteuse na vítima dunha “modernidade estandarizada”, en expresión de Salvatore Settis, que a está reducindo a unha mera mercadoría e a desempeñar unha case exclusiva función turística e hoteleira. Hai cambios que non escandalizan porque son lentos e progresivos. A turistificación que expulsa os habitantes do centro histórico, ou acapara baixos comerciais, vai exercitándose diaria e silenciosamente. A indiferenza normaliza situacións claramente anómalas. A deriva vai avanzando e ata se naturaliza, pasando por alto o gran deterioro patrimonial. Manter elevada a cifra de turistas convértese no único obxectivo. A diversidade que explotaba nas rúas contrasta coa homoxeneidade dos lugares actuais onde todos os negocios son do mesmo tipo facendo que todas as vilas se parezan. Hai tempo que asistimos impotentes a unha disolución de aquilo que nos é propio a prol de sucedáneos, réplicas cutres daquelas que aparecen espalladas en calquera novo espazo urbano. A medida que avanza esta ocupación espacial importada, a cultura material e espiritual vai progresivamente minguando. A degradación dunha paisaxe construída en séculos vai diluíndose nunha desalentadora uniformización dos espazos da vila histórica. A cidade-mercadoría gaña posicións. O fenómeno mimético vai paseniñamente conquistando o espazo urbano sen decatarnos de que esta forzada homoxeneización que tende a suprimir as diferenzas é un grande erro tamén dende o punto de vista económico. Preservar o diferente Nun mundo dominado pola competitividade, as vilas que aspiran a consolidar e encontrar o seu poder e a súa capacidade creativa, só dende o poder simbólico poden logralo. Preservando a súa unicidade, aportada por aquilo que as fai únicas e diferentes. Pero para iso é necesario que a vila coñeza ese factor diferencial e chegue a consideralo un valor irrenunciable. Só a forza da identidade histórica pode mudar as cousas. Unha opinión pública cualificada e concienciada pode influír nos gobernos locais para que adopten medidas estruturais que paren esa marea homoxeneizadora e poñan racionalidade ao fomento dun turismo masivo que asolaga todo. Rematamos coas reveladoras palabras de Salvatore Settis, quen sinala que das varias formas en que unha cidade pode morrer, a maneira máis común é cando os habitantes perden a memoria e, sen sequera decatarse, convértense en inimigos de si mesmos. A desmemoria é un proceso lento que favorece a falta de respecto consciente ou inconsciente contra o patrimonio. A indiferenza é outro dos inimigos. O mirar cara outro lado, o silencio ante os ataques, finxir non ver o esnaquizo. Desmemoria e indiferenza son os inimigos principais das vilas e cidades históricas, o anticipo da súa ruína.